نوشین خدام - دانشجوی دکتری هواشناسی پژوهشگاه هواشناسی، تهران، ایران
سحر تاج بخش - استادیار پژوهشگاه هواشناسی، تهران، ایران
عباسعلی بیدختی - استاد موسسه ژئوفیزیک، دانشگاه تهران، تهران، ایران
ساویز صحت کاشانی - استادیار پژوهشگاه هواشناسی، تهران، ایران
عباس رنجبرسعادت آبادی - دانشیار پژوهشگاه هواشناسی، تهران، ایران

در این مقاله با استفاده از شاخص های اقلیمی به بررسی رخدادهای گردوخاک در فصل تابستان (ژوئن، ژوئیه و اوت) برای یک بازه 30 ساله ( 2016- 1987 ) در استان سیستان و بلوچستان؛ به ویژه شهر زابل پرداخته شده است. شاخص های اقلیمی کاسپین هندوکش، شاخص موسمی هند به عنوان سامانه های بزرگ مقیاس تابستانی و شاخص توفان گردوخاک و شاخص خشکسالی SPEI به ترتیب با استفاده از داده های باز تحلیل شده NCEP/NCAR ، داده های دیدبانی ایستگاه هواشناسی زابل و داده های مرکز ملی خشکسالی برای این بازه مطالعاتی استخراج شدند. نتایج نشان داد که روند تغییرات CasHKI در طی 30 سال صعودی بوده درحالیکه IMI و SPEI دارای روند نزولی هستند. بااین حال DSI روند معنی داری در این بازه مطالعاتی نداشته است. سال 2001 در طی دوره 30 ساله بیشترین مقدار DSI را داشت، در این سال CasHKI در وضعیت میانگین خود قرار داشته ولی IMI بیشتر از میانگین بوده است. این استثنا با بررسی SPEI توضیح داده می شود. آغاز خشکسالی های شدید و درازمدت از سال 2000 گزارش شده و در سال 2001 به بیشترین مقدار خود رسیده است. بنابراین با افزایش دما و کاهش رطوبت در افغانستان و شرق ایران، همچنین بروز خشکسالی در استان سیستان و بلوچستان، شرایط برای گسیل گردوخاک فراهم شده و تقویت جریان های شمالی ناشی از شیو فشاری ایجادشده بین غرب افغانستان و شمال شرقی ایران در این سال، سبب افزایش شدت و فراوانی رخدادهای گردوخاک برای شهر زابل شده است. لایه مرزی با افزایش دمای هوا و به دنبال آن افزایش شارهای گرمایی سطحی افزایش پیدا کرده و با افزایش تلاطم قائم سبب گسیل گردوخاک از مناطق مستعد شده است.

توفان گردوخاک، زابل، موسمی هند، شاخص کاسپین هندوکش، شاخص - SPEI