نفیسه اثنی عشری - کارشناس ارشد ارتباط تصویری، عضو هیات علمی دانشکده هنر دانشگاه بوعلی سینا
مهناز شایسته فر - دانشیار دانشگاه تربیت مدرس. و ریاست مرکز تحقیقات هنر اسلامی نگاره

خراسان، سرزمینی با وسعتی پهناور و ارزشمند، در دوره های مختلف تاریخی، نقش مهمی درتحولات تاریخی، فرهنگی و به ویژه تولید آثار هنری در ایران، ایفا نموده است. شهرها و مراکزمهم خراسان از جمله هرات، سمرقند، نیشابور و مشهد هر کدام در دور های از تاریخ ایران،مرکز تولید یکی از آثار هنری، چون بناهای تاریخی، فرش، سفال و کاشی های رنگین بوده اند.یکی از درخشان ترین دوره ها، دوران حاکمیت تیمور و فرزندان او بر شهرهای خراسان از جملههرات و مشهد است. استفاده از نقوش تزیینی گیاهی و هندسی در کنار خط و خوشنویسی، دراین دوران، رو به کمال نهاده و نه تنها بر صفحات نسخ خطی به ویژه نسخ قرآنی، چشم بیننده رابه سوی خود می کشانده، بلکه زینت بخش کاشی های رنگین بناهای تاریخی نیز، بوده است. دراین مقاله، با توجه به جایگاه و موقعیت منطقه خراسان آن زمان، نقوش تزیینی مورد استفاده درتذهیب های نسخ قرآن هرات موجود در موزه ها و مجموعه های داخلی و خارجی (موزه ملیایران، دیترویت، هنر و ترک اسلامی استانبول، متروپولیتن، گنجینه قرآن آستان قدس رضوی،مجموعه خلیلی و کتابخانه چستربیتی) و کاشی های مسجد گوهرشاد مشهد، به عنوان دو مرکزمهم و فعال دوره تیموری، در ۳ گروه نقوش اسلیمی، ختایی و هندسی، مورد بررسی قرارگرفته و نتایج علاوه بر انعطاف پذیری نقوش در اجرای آ نها بر صفحات کاغذ و پهنه کاشی ها،پیوستگی نقوش در تذهیب های هرات و کاشی های رنگین مسجد گوهرشاد مشهد، ارتباط میانطراحان، مذهبان و کاشی کاران را نیز نمایان می سازد.

قرآن های تیموری هرات، مسجد گوهرشاد مشهد، نقوش تزیینی، کاشی کاری