مرتضی حسن پور - دانشجوی دوره ی دکتری تخصصی معماری، گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
حسین سلطان زاده - دانشیار گروه معماری، دانشکدهی معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

فرهنگ و آیین مردم مازندران از پرستش عناصر طبیعت، ادیان یکتاپرستی تا ورود اسلام به ایران و پذیرفتن شیعهدوازده امامی تحول داشته است.مراسم یادبود شهادت اسوهی آزادگی،امام سوم شیعیان،در قالب تعزیه به عنوانشکلی از نمایش آیینی در فضاهای جمعی برای عرض ارادت به ساحت اهل بیت پیامبر(ص) برگزار می شد. تعزیهروند دگرگونی را پیمود و به تدریج این ضرورت احساس شد که نمایش به جای فضای باز موقت در فضای بستهاجرا شود.این روند تکاملی با گرایش درونگرایی منجر به تغییر کالبدی نمایش تعزیه در مرکز و جایگاه تماشاگراندر پیرامون به صورت دایرهای حلقه وار گردیده و در تکایای معاصر این تغییر عملکردی به شکل زینبیه، فضایی برایزنان و ابوالفضلی،جایگاهی برای مردان،در سویی دیگر طراحی شده است.در پژوهش حاضر تکایای تاریخی همبراساس تقسیمات اقلیمی و همچنین فضاهای عملکردی، طبقه بندی شده،سپس با بررسی عناصر نمادگرای تعزیهو براساس اصول معماری ایرانی تحلیل شده است.این پژوهش از نوع کیفی با روش تاریخی-تفسیری انجام شده وبه صورت اسنادی و میدانی به جمع آوری اطلاعات پرداخته و در تحلیل داده ها از روش توصیفی-تحلیلی و تطبیقیبهره برده است.نتایج،گویای آن است که،عوامل فرهنگی تاثیر بیشتری از شاخصه های اقلیمی در مشخص کردنفرم،نمادها و فضای عملکردی نمایش آیینی داشته است. فرم بومی تکایا از یک سویه برونگرای همساز با اقلیم بهفضای دوسویه برونگرا - درونگرای هماهنگ با فرهنگ تکامل یافته است.عملکرد فضاها از یکسویه به دوسویهمتناسب با جنسیت مخاطب به عنوان یک عامل فرهنگی تبدیل شده است.فضای یکسویه برونگرا تحت تاثیرصحنه گرد مرکزی تعزیه به حیاط مرکزی و درونگرایی معماری ایرانی تغییر کرده است.

آیین، معماری بومی، تکایا، تعزیه، فضاهای آیینی