سید امیر منصوری - دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

در ناحیه بلوچستان، شهر نیمروز بر نصف النهاری واقع شده که در باور ایرانیان، مرکز خشکی های حدفاصل چین تا غرب اروپا بوده است. از این رو نام نیمروز بر آن گذاشتند، بدان معنا که در فاصله طلوع و غروب خورشید در خشکی های زمین، این شهر در میانه این دو حد واقع می شد. در حقیقت نام قسمتی از زمین، براساس مواجهه آن با آسمان گذارده شده است. حق آن بود که نصف النهار و بعدا ساعت جهان، به جای گرینویچ، این نقطه انتخاب می شد تا تقسیمات اعتباری با جهان واقعی نسبتی متناظر می یافت. مشابه این ارتباط میان آسمان و زمین در سایر جلوه های تمدن ایرانیان نیز می توان یافت. در اسامی همچون ماهوش و خوروش، در مکان ها مانند نیمروز، باختران و خاوران، در ایام مانند مهر و خرداد و در رویدادها مانند یلدا و نوروز. پیوندهای فضایی میان زمین و آسمان برای ایرانیان آن قدر است که نمی توان فرهنگ ایران را مستقل از آسمان و عناصر آن شناخت. یلدا، بلندترین شب سال، هنگام تولد مهر است که همراه با خود نعمت و خیر را به بشر ارزانی می دهد. خورشید نماد برکت و رشد است که در یلدا متولد می شود. نام گذاری زمان ها و مکان ها بر حسب حوادث مرتبط با خورشید، نشان از ارزش گذاری و ممتاز کردن برخی ایام نسبت به اوقات دیگر است.گزینش ایام و مکان های خاص، منظرهای اختصاصی ایرانی را می سازد. گاه پسوندی که هم برای زمان و هم برای مکان به کار می رود، به نوعی از یکسان بودن سرشت زمان و مکان در اسطوره های ایرانی حکایت می کند. در میدان گاه و صبحگاه، یکی از مکان و دیگری از زمان حکایت می کند. زمان از گردش خورشید و مکان از زمین شناخته می شود. قراردادن پسوند گاه برای هر دو امر زمین و آسمان، شاید علت وحدت ذاتی میان زمان و مکان، دو عنصر پایه شناخت بشر باشد. از این رو فرهنگ ایران و رویدادها و اسامی وابسته به زمان و آسمان را می توان جلوه ای از منظر منحصربه فرد ایران شمرد. نقشه روی جلد، ترسیم پیشینیان از خشکی های قدیم زمین و نصف النهار نیمروز است که در اختیار قرار داده شده است.

یلدا, بلوچستان, نیم روز