اعظم محسنی تفتی - کارشناسی ارشد تصویرسازی، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران، نویسنده مسئول.
علیرضا کریمی - مربی گروه نقاشی، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران

             چکیده   فرشته مخلوقی آسمانی و موجودی نامریی بوده که همواره، ذهن آدمی را به خود مشغول کرده است؛ این موضوع در میان آثار هنرمندان دوره­های هنر اسلامی، همواره، مورد توجه بوده؛ به نحوی که در دو دوره مهم و هنردوست تیموری و صفوی، به این موضوع پرداخته و آن را در اشکال متنوع در نگاره ها دست مایه کار خود قرار داده­اند؛ آنچه این جا، به عنوان مساله، تامل هر پژوهشگری را به کار می­اندازد، وجوه تشابه و تمایز نقش فرشته در نگاره های معراج در دوره­های فوق و چگونگی تصویرسازی آن توسط هنرمندان است. آنچه معلوم بوده این که، ایشان، برای تصویرگری به مطالعه متن معراج پرداخته و ذهنیت کافی نسبت به روایت در خود ایجاد کرده­اند؛ اما وجه نامعلوم این که، در فرآیند کار خود تا چه حد، از میراث صورت گری دوره پیشین بهره برده و نیز اقتضائات دوره خویش را در آن دخالت داده­اند روش به کار رفته در این پژوهش، توصیفی و تطبیقی با انتخاب نمونه­های معراج­نامه میرحیدر، خاوران­نامه و خمسه نظامی برای دوره تیموری و خمسه طهماسبی، هفت اورنگ جامی و حبیب السیر برای دوره صفوی با تاکید بر عنصر تصویری فرشته است. نتایج حاصل از مطالعه در موضوع تحقیق را می­توان در سه بعد مرتبه، ظاهر و کیفیت ظهور دنبال کرد. چه، آن که نخست، با مراتب مقرب و سایر فرشتگان با عملکرد راهنمایی و همراهی و خوش­آمدگویی و نظیر آن مواجهیم؛ دوم، با ظاهری متنوع از شکل، رنگ، پیکره­نگاری و چهره­پردازی که در عصر تیموری متمایل به وجه ساده­تر و در عصر صفوی با دقت بیش تر در حجم­ها و سایه­ها روبه رو هستیم؛ و سوم، کیفیت حضور ایشان در ترکیب­بندی که به مدد قرارگیری پیکره­ها و یا خطوط نگاه­ها و هادی در هر دو عصر تمایل به شکل منحنی از نوع حلزونی و کهکشانی مشهود است.      

فرشته, معراج, تیموری, صفوی, نقاشی