سیروس منصوری - تاثیر نظریه انتقادی بر نظریه پردازی در حوزه مطالعات برنامه درسی
محمدحسن کریمی - عضو هیئت علمی دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
مجید کوثری - عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان
میمنت عابدینی بلترک - عضو هیات علمی گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران، مازندران، ایران.

هدف پژوهش حاضر، تبیین نظریه های منبعث از نظریه انتقادی در حوزه مطالعات برنامه درسی و کاربردهای آن است. روش مورد استفاده در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی و برای دستیابی به داده های معتبر از روش بررسی مستندات بهره گرفته شده است. نتایج نشان می دهد که نظریه های کلیدی منبعث از نظریه انتقادی شامل، نظریه بازتولید، نظریه مقاومت و برنامه درسی پنهان می باشند. نظریه بازتولید به دنبال ارائه این ایده است که نظام تربیتی در پوشش برنامه درسی با فراهم کردن شرایطی خاص به بازتولید فرهنگ موجود پرداخته و در خدمت ایدئولوژی حاکم است. برنامه درسی پنهان به این امر اشاره دارد که در لوای برنامه درسی مدرسه، نظام حاکم به صورت پنهان اما آگاهانه دانش آموزان را در جهت مورد نظر سوق می دهد. نظریه مقاومت به این امر اشاره دارد که دانش آموزان طبقه پایین لزوما در برابر برنامه درسی مدرسه که به بازتولید وضع موجود مبادرت می کند، منفعل نبوده بلکه در برابر آن مقاومت می کنند؛ بنابراین اصلی ترین نقشی که نظریه انتقادی در حوزه مطالعات برنامه درسی گذاشته، جهت گیری برنامه درسی از پارادایم سنت گرایی به بازمفهوم گرایی است. در این فضا نظریه پردازان با در دست گرفتن علم سیاسی و مطرح کردن دیدگاه های نئومارکسیستی در برنامه درسی این رشته را از فضای تکنیکی برنامه ریزی درسی به مطالعات برنامه درسی و حوزه ای کاملا متاثر از فرهنگ و سیاست قلمداد نمودند و معلمان را به عنوان کارگزاران برنامه درسی تحت عناوین کارگزاران و روشنفکران مردمی قلمداد کرده و آن ها را موظف نموده تا به عنوان کاری اخلاقی- سیاسی، نظام سیاسی را به چالش بکشند.

نظریه انتقادی, برنامه درسی, نظریه بازتولید, نظریه مقاومت, برنامه درسی پنهان