امید روانشاد - استادیار گروه مهندسی بهداشت حرفه ای دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز
مسلم علیمحمدلو - استادیار گروه مهندسی بهداشت حرفه ای دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز
مهدی جهانگیری - استادیار گروه مهندسی بهداشت حرفه ای دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز
مجتبی کمالی نیا - استادیار گروه مهندسی بهداشت حرفه ای دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز

زمینه و هدف: صنعت ساخت و ساز یکی از خطرناک ترین صنایع می باشد و سالانه حدود 60000 مورد مرگ ناشی از اینصنعت در دنیا گزارش می شود. مطالعات زیادی در زمینه شناسائی، بررسی و درک عواملی که در حوادث این صنعت دخیلمی باشند، انجام شده است. یکی از حیطه هایی که در این راستا بر روی آن تاکید زیادی گردیده است، تشخیص خطر و درکریسک آنها در بین کارکنان می باشد. در بررسی گزارش حوادث ساخت و ساز مشخص گردیده 42 درصد از حوادث باتشخیص یا ارزیابی ناکافی خطر در ارتباط بوده اند. زیرا موقعی که کارکنان قادر به شناسائی خطر نباشند، آگاهیموقعیتی (situational awareness) آنها به شدت در معرض خطر قرار می گیرد به همین دلیل احتمال بروزحوادث افزایش مییابد. از این رو هدف این مطالعه بررسی وضعیت شناسائی خطر و درک ریسک آنها در بین کارگران ساخت و ساز شهر شیراز می باشد.مواد و روش ها: این مطالعه از نوع مقطعی بود که در بین کارکنان ساخت و ساز شهر شیراز در سال 97 انجام شد. تعداد200 کارگر شاغل در صنعت ساخت و ساز از مناطق مختلف شهر شیراز وارد مطالعه شدند. از طریق پنل خبرگان متشکل از11 بازرس کار عوامل موثر در بروز حوادث ساخت و ساز با استفاده از روش دلفی فازی مشخص شدند. آنگاه به منظور بررسیوضعیت شناسائی خطر و درک ریسک کارکنان، عواملی که از مرحله قبل مشخص شدند در سناریوهای مختلف در قالب 6عکس قرار داده شدند. آنگاه با مراجعه به سایت های فعال ساخت و ساز از کارگران خواسته شد خطراتی را که در هر عکسمشاهده می نمایند، مشخص کرده و ریسک هر خطر را بر اساس ماتریس مد نظر تعیین نمایند. آنگاه با استفاده از فرمول هایشناسائی خطر و درک ریسک، نمره شناسائی خطر و درک ریسک هر کارگر محاسبه گردید. با استفاده از نرم افزار R و آزمونهای آماری ارتباط بین شناسائی خطر، درک ریسک، سابقه کار ، سن، وضعیت تاهل و تحصیلات مشخص گردید.یافته ها: میانگین سنی کارکنان مورد مطالعه 33/77 سال بود. به ازای افزایش یک واحد در امتیاز شناسایی خطر، درک ریسک استاندارد شده افراد به طور متوسط 0/587 افزایش پیدا کرد به عبارتی دیگر همبستگی بین شناسایی خطر و درک ریسک استاندارد شده مثبت و معنادار بدست آمد (P-Value<0.05). نتایج نشان داد متغیر سن با درک ریسک استاندارد شده دارای همبستگی منفی و معنی دار بود (P-Value<0.05). به عبارتی با افزایش سن، درک ریسک استاندارد شده به میزان 0/015 کاهش پیدا کرد.نتیجه گیری: شناسایی خطر اولین مرحله در فرایند مدیریت ایمنی می باشد. بنابراین هنگامی که خطرات شناسایی نشود وریسک ناشی از آنها به درستی درک نشود، ممکن است کارگران قادر به انجام اقدام ایمنی موثر برای پیشگیری از حوادثنباشند. نتایج مطالعه نشان داد هرچه قدر کارکنان شناخت بیشتری از خطرات کار خود داشته باشند، درک بهتری از ریسکها آنها نیز در محیط کار خود دارند. همچنین نتایج نشان داد که افراد با تجربه ، ریسک و خطرات محیط کار را بهتر درکمی کنند. از طرفی با افزایش سن، میزان درک خطر کاهش می یابد که دلیل این امر کاهش توانایی ذهنی و جسمی افراد وکاهش درک آنهانسبت به موقعیت پیرامون شان می باشد. درک ضعیف افراد از خطرات محیط کار می تواند منجر بهرفتارهای های ناایمن و نهایتا باعث بروز حوادث می شود ،از این رو می توان از طریق بهبود جو ایمنی و آموزش ، سطحشناخت خطر و درک ریسک کارگران را از خطرات محیط کار افزایش داد و مانع از بروز حوادث یا کاهش آنها شد.

خطر، درک ریسک، شناسائی، ساخت و ساز