محمدهادی کروبی - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشگاه یزد
نریمان فرحزا - استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد

آیین به عنوان موضوعی جدانشدنی از زندگی بشر و به عنوان یکی از مولفه های تقویت کننده پایداری اجتماعی، از دیرباز تاکنون در ارتباطی تنگاتنگ با وی بوده است. در ایران پس از اسلام مهم ترین و تاثیرگذارترین آیین، دیناسلام و آیین محرم است. استخوان بندی شهرهای سنتی ایران براساس همین نگرش شکل گرفته و به همین خاطر دارای اصولی است که به آن نام شهر اسلامی داده شده است. گرچه عوامل موثر دیگری نیز در ساخت شهر اسلامینقش داشته، اما همان طور که از اسم آن برمی آید، مهم ترین عامل اسلامی بودن، دیدگاه مردمان شهر است. آیین محرم هم بصورت ثابت (ایجاد حسینیه ها و تکایا) و هم بصورت موقت (بیرق و خیمه) بر روی کالبد و ظاهر شهرتاثیر گذاشته است. در کالبد بافت های تاریخی در دوره معاصر در شهرهای مختلف تغییر و تحولات بسیاری رخ داده است که با نگرش ها و روش های مختلفی انجام گشته است؛ اما آیا این تغییرات بر اساس اصل اولیه ایجاد این بافت ها یعنی همان آیین ایجاد گشته و یا از عاملی دیگر سرچشمه می گیرد برای پاسخ به این پرسش شهر بوشهر به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است که دارای بافتی تاریخی و ارزشمند می باشد که هنوز بسیاری از نشانه های فرهنگیبرخاسته از هویت شهری خود را حفظ نموده است. یکی از همین نشانه های فرهنگی، آیین های مذهبی است که منظر شهرهای اسلامی ما بر اساس آن شکل گرفته است. برای شناخت تاثیرات آیین به عنوان یکی از مولفه های مهمپایداری اجتماعی بر کالبد محلات امروز بوشهر، بایست ابتدا فرهنگ مردمی را بشناسیم که این آیین در میان آنهاست. به همین علت از مشاهده و بررسی حضوری برای کسب دانش محیطی- اجتماعی استفاده شد. بنابراینروش تحقیق کیفی می باشد. در همین راستا چهار مرکز محله قدیمی و اصلی شهر به عنوان قطب های اصلی تاثیر آیین بر کالبد شهر در دوره تاریخی معاصر از دیدگاه کالبدی مورد تحلیل قرار گرفت و تغییرات آن در دوره معاصرمشخص شد. همراه با این موضوع، ویژگی های اجتماعی مردم و نحوه برگزاری آیین محرم با حضور در کنار مردم، مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج این تحلیل ها در کنار هم، نشان دهنده تاثیرکالبدی آیین محرم به عنوان یکی ازمولفه های اثرگذار در مبحث پایداری اجتماعی بر بافت تاریخی دوره معاصر بندر بوشهر است

پایداری اجتماعی،آیین های عاشورایی، کالبد، محلات بافت تاریخی، شهر بوشهر