امید وحدانی فر - گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بجنورد، بجنورد، ایران

شناخت سبک هر اثر ادبی به دریافت و فهم درون مایه و مطالب آن اثر کمک بسیاری می کند. مجالس پنجگانه یکی از شش رساله منثور سعدی است که در کلیات وی گردآمده است. از آنجایی که درون-مایه این مجالس معارف صوفیانه است، بنابراین گفتمان تصوف و لحن خطابی در آن غالب است و سعدی برای بیان مفاهیم، گاهی زبان عرفانی خاصی را برگزیده و به شیوه مشایخ صوفیه و سبک آثار صوفیان سخن گفته است. هر یک از پنج مجلس مذکور، صورت نوشتاری یک منبر است که سعدی آن ها را برای شاگردان و مریدان خود نوشته است. با توجه به اینکه محتوای عرفانی و شیوه وعظ سعدی بر ساختمان نحوی این اثر تاثیر گذاشته، هدف این پژوهش بررسی ویژگی های نحوی یکی از این مجالس (مجلس پنجم) بر پایه الگوی سبک شناسی لایه ای و به شیوه توصیفی - تحلیلی است تا برجستگی های نحوی و ویژگی های پربسامد دستوری آن مشخص گردد. حاصل واکاوی لایه نحوی مجلس پنجم گویای آن است که در مجموع ساختار زبانی و نحوی متن این مجلس از چیدمان منظمی برخوردار است، اما سعدی در حوزه نحوی و دستوری آن در مواردی نوآوری ، گزینش و تصرفاتی خاص نظیر: به کارگیری جمله های کوتاه، استفاده از جملات هم پایه، بسامد بالای جملات اسنادی، تکرار اضافات، کثرت استعمال وجه اخباری و امری، نمود بیشتر صدای دستوری منفعل در جملات، پیوستگی جملات فارسی به جملات عربی و جمع بستن معدود به شیوه نحو زبان عربی داشته است.

رساله های منثور سعدی, مجالس پنجگانه, مجلس پنجم, سبکشناسی لایه ای, لایه نحوی