سلمان قاراخانی
محسن رنانی
زهرا کریمی
میترا موسی وند

یکی از الگوهای نظری رایج در ارتباط با فهم ریشه های تاریخی توسعه نیافتگی جوامع گوناگون، نظریه داگلاس نورث درباره ی گذار از شرایط حاکمیت طبیعی با تاکید بر مساله خوشنت م یباشد که بر منشاهای بنادین رشد اقتصادی تاکید دارد. این نظریه می تواند به عنوان رویکردی بدیل و واقع گرایانه به منظور واکاوی دلایل فروماندگی توسعه اقتصادی کشور ایران مورد استفاده قرار گیرد؛ به همین منظور در این مقاله سعی شده است موانع نهادی توسعه اقتصادی کشور ایران در چارچوب دیدگاه نورث از حاکمیت طبیعی با استفاده از شاخص الماس حکمرانی در دوران پهلوی دوم مورد واکاوی قرار گیرد. شواهد تاریخی حاکی از آن است کشور ایران در مساله گذار از حاکمیت طبیعی دچار شکست شده است. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که نزاع بر سر قدرت و اعمال خشونت از سوی گروه های خارج از اعضای ائتلاف حاکم در سایه دخالت عوامل خارجی منجر به عدم تمرکز قدرت دولت در اوایل این دوران شد و در ادامه ائتلاف حاکم به منظور حفظ بقای خود به پشتوانه درآمدهای نفتی و کمک های خارجی از ابزار سرکوب استفاده نمود تا نظامیان بیش از پیش در امور سیاسی و اقتصادی دخالت نمایند. در چنین شرایطی، فضا عدم اطمینان بر بازار سیاسی و اقتصادی سایه افکند تا نخبگان سیاسی و اقتصادی کشور اهداف کوتاه مدت را مدنظر قرار دهند؛ به همین منظور توزیع رانت در سایه سیطره روابط شخصی به صورت نامولد شکل گرفت تا در کشور ایران نهادهای بهره کش به منظور حمایت از منافع گروه خاصی تولید و اشاعه یابند. این امر سبب شد تا کشور ایران به جای گذار از شرایط نظم با دسترسی محدود و حرکت به سمت چرخه های تکاملی به سوی چرخه های شوم حرکت کند و با وجود منابع درآمدی سرشار نتواند از بزنگاه های تاریخی خود استفاده نماید.

حاکمیت طبیعی، نظم با دسترسی محدود شکننده، نظم با دسترسی محدود پایه، نهادهای فراگیر و بهره کش، خشونت