یحیی کاردگر - دانشیار زبان و و ادبیات فارسی دانشگاه قم
اعظم بابائی - دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم.

موضوع این مقاله پژوهشی در دو منظومه قضا و قدر از عصر صفویه است: منظومه قضا و قدر میریحیی کاشی و نافعای قمی که هردو به صورت نسخه خطی در دست هستند. هدف ما از این انتخاب، علاوه بر معرفی این دو منظومه، روشن کردن ابهاماتی در معرفی نسخه های آنها است. مسئله اصلی این تحقیق آن است که در فهرست فنخا و دنا قضاوقدرمیریحیی کاشی و قضاوقدرنافعای قمی به عنوان دو مدخل جداگانه ثبت شده اند، حالی که ما در این پژوهش با بهره گیری از نسخه های دیگری از این دو منظومه قراین درون متنی و با عنایت به ویژگیهای منظومه های قضا و قدر ثابت کرده ایم که این دو نسخه، کتابتی متفاوت از یک منظومه هستند و نه دو منظومه متفاوت؛ فقط در ابیات ابتدایی با هم تفاوت دارند. بنابر این تحقیق، به نظر میرسد لازم است در بخش معرفی این نسخه ها در فهرست نسخ خطی)فنخا، دنا و فهرست نسخه های خطی ملک( اصلاحاتی صورت بپذیرد. نتایج حاصل از مقایسه این دو منظومه نیز حاکی از آن است که هر دو منظومه با وجود تفاوتهایی در بافت و پردازش داستان، دارای اشتراکاتی هستند: چون انتخاب قالب مثنوی و وزن واحد، انعکاس یک مضمون کلیدی و واحد در هر دو منظومه، پایان بندی غیرمنتظره در هردو داستان و ختم شدن منظومه به ابیاتی در چاره ناپذیری مرگ و زبونی انسان در برابر خواست تقدیر. این وجوه مشترک منطبق برچارچوب و ساختار کلی منظومه های قضا و قدر در ادب فارسی است.

دوره صفویه، منظومه های قضا و قدر، میریحیی کاشی، نافعای قمی.