نازیلا صالحی - دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه الزهرا
جمیله علم الهدی - دانشیار دانشگاه شهید بهشتی
داوود حسین پور - دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه تهران

یکی از مراتب عالی و اصلی نفس که در فرایند رشد انسان تاثیر به سزایی دارد عقل به عنوان اصلی ترین قوه ادراکی نفساست. هدف این پژوهش تحلیلی بر مفهوم حقیقت عقل و کارکردهای آن در قرآن با تاکید بر تفسیر المیزان و اتکا به مبانی واصول حکمت متعالیه به خصوص اصالت وجود،حرکت جوهری و وحدت تشکیکی است.روش این پژوهش تحلیل مفهومیاست. مفهوم تعقل با استفاده از چهار شیوه تحلیل مفهومی یعنی بررسی بافت یا سیاق مفهوم، بررسی ترادف کلمات و عبارات،تحلیل بر حسب مفهوم متضاد و تحلیل بر حسب شبکه معنایی از نوع ارتباط اندراجی مورد بررسی قرار گرفته است.بر اساس یافته های این پژوهش حقیقت عقل عبارت از نفس انسان مدرک و مراد از تعقل در کلام خدای تعالی ادراک توام باسلامت فطرت است نه تعقل تحت تاثیر غرایز و امیال نفسانی.تعقل همان طور که از سیاق فعلی آن بر می آید ماهیتی اشتدادیدارد و از کیفیات متفاوتی برخوردار است و یک مفهوم مشکک است که چند بعدی و دارای مراتب است و مرکزیت آن را ایجادربط منسجم با حقیقت بر عهده دارد لکن این مفهوم با توجه به حیثیات مختلفی که پیدا می کند در واژه های متفاوتی ظهورمی کند اما همه این مفاهیم در مصداق معینی هم مشترک می باشند که این قدر مشترک در مفهوم عقل به معنای ادراکو اراده به عنوان رشته ارتباطی آن ها می باشد. با توجه به حقیقت تشکیکی نفس، عقل مرتبه ای از مراتب نفس انسانیاست که همه فرایندهای ادراکی، عملی و اخلاقی را می تواند در بر بگیرد.

عقل، قلب، لب،جهل، کارکردعقل، قرآن کریم، تفسیر المیزان