محمد عباسعلی
نیراعظم خوش خلق سیما
سعید غالبی
اکرم غفاری
فرناز شریعتی
بهجت تاج الدین
علی ایمانی
فروزان آجودانی

بررسی تحمل ژرم پلاسم گیاهی در شرایط سخت محیطی همانند خشکی و شوری، به ویژه در وضعیت تغییر اقلیم، ضرورت مضاعف دارد. در این بررسی میزان تحمل به تنش کم آبی و اثر آن بر صفات مهم اگرومورفولوژیک و خواص بیوشیمیایی دانه و روغن 8 ژنوتیپ از کلکسیون کنجد بانک ژن گیاهی ملی ایران به همراه دو شاهد اولتان و داراب1، در طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار، در دو شرایط رطوبتی عادی و تنش کم آبی به صورت قطع کامل آبیاری در آستانه گلدهی تا پایان دوره رشد، در دوسال، مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که ژنوتیپ های متحمل به کم آبی به علت تعداد کپسول و وزن دانه بالاتر و در دو شرایط زیست توده بیش تری نسبت به سایر ژنوتیپ ها داشتند. وزن خشک کپسول خالی به همراه سطح فتوسنتزکننده مربوطه به عنوان نزدیک ترین منبع (Source) فتوسنتزی به دانه به ویژه در شرایط خشک و فاصله انشعاب اول از کپسول اول با تاثیر در طول منطقه کپسول دهی، در عملکرد موثر بودند. دوره رسیدن کپسول ها و دوره پرشدن دانه ضمن کوتاه شدن در شرایط تنش کم آبی از اهمیت ویژه ای در تحمل ژنوتیپ ها برخوردار بودند. ارزیابی شاخص های تحمل نشان داد که می توان با قطع آبیاری در آستانه گلدهی، حداقل به 50 درصد عملکرد دانه دست یافت. در تجزیه های آماری بر اساس شاخص های تحمل به کم آبی، ژنوتیپ ها رفتارهای غیرحساس، کم پتانسیل، پرپتانسیل و حساس را در نشان دادند. تنش کم آبی باعث کاهش معنی دار روغن دانه گردید و ژنوتیپ شماره 5 تنها ژنوتیپی بود که از نظر میزان روغن بیش از رقم شاهد اولتان بود. با وجود تفاوت معنی دار در میزان اسیدهای چرب و لیگنان های کل روغن بین ژنوتیپ ها، بین دو شرایط عادی و تنش تفاوت معنی دار وجود نداشت. لذا در استراتژی اصلاح می توان فقط با توجه به معنی داربودن تفاوت بین ژنوتیپ ها از نظر لیگنان های روغن و اسیدهای چرب اولییک، لینولییک، استیاریک و پالمیتیک انتخاب را انجام داد. تنش کم آبی با افزایش معنی دار قدرت آنتی اکسیدانی روغن و پروتیین دانه سبب ارتقا ارزش تغذیه ای روغن و کنجاله ژنوتیپ های مورد بررسی گردید. نتایج تجزیه رگرسیون عملکرد دانه و یا عملکرد روغن نشان داد که برای افزایش عملکرد در شرایط عادی تاکید بر صفات تعداد کپسول در بوته و روز تا 50 درصد گلدهی و در شرایط تنش صفات وزن دانه کپسول، طول دوره پرشدن دانه و تعداد کپسول در بوته، در لازم است. در مجموع ژنوتیپ شماره 5 نسبت به سایر ژنوتیپ ها دارای ویژگی های مطلوب از نظر عملکرد و تحمل تنش بود.واژه های کلیدی: آنتی اکسیدان، پروتیین، روغن، شاخص تحمل، لیگنان