محمدرضا عباسی
عبدالناصر مهدی پور
حمیدرضا شریفی
علیرضا بهشتی

وجود تنوع در منابع کشت و زرع یکی از راه کارها در کشاورزی پایدار است. تنش سرما همواره بخش مهمی از کشور را تحت تاثیر قرار می دهد. منطقه رخ در بین شهرهای تربت حیدریه-فریمان و مشهد یکی از مناطق سرد عمدتا با سرمای لخت و بدون پوشش برف با توجه به تغییرات اقلیمی حادث شده در سالهای اخیر می باشد.وجود مواد گیاهی متحمل به سرما که بتوانند با تولید و پوشش مناسب در سیستمهای مختلف کشاورزی استفاده شوند، یکی از نیازهای تحقیقاتی مدیریت زراعی در مناطق سرداز جمله در منطقه رخ می باشد. در این راستا 125 توده در قالب 40 گونه و 10 جنس از گیاهان علوفه ای یکساله حاصل از آزمایشات قبلی که دارای منشا مناطق مرتفع بوده و یا تحمل نسبی به سرما نشان داده بودند از جنسهای شبدر (36 توده)،یونجه یکساله (28 توده)، اسپرس (9 توده)، ماشک (21 توده)، شبدر شیرین (17 توده)، لولیوم (6 توده)، بروموس (5 توده)، و فالاریس (1 توده) در مزرعه ایستگاه تحقیقات جلگه رخ در قالب طرح اگمنت هرتوده بر روی دوخط به طول 2 متر و به فاصله 50 سانتیمتر کشت شدند.در طی استقرار گیاه در زمین، صفاتی از جمله: درصد رویش بذر در کرت، درصد پوشش سبز سطح کرت در پاییز و بهار، تعداد بوته در کرت ، میزان رشد در پاییز و بهار، تحمل به سرما و ارتفاع گیاه در گلدهی ارزیابی گردید. وجود 68 روز تعداد روز یخبندان و همچنین حداقل دمای 4/17- درجه سانتی گراد نشان از وقوع شرایط تنشی در محل داشت. تجزیه واریانس یکطرفه بر روی صفات انجام شد و تفاوت معنی داری برای صفات مختلف بین جنس ها دیده شد. همچنین جنس ها در صفات مختلف بر اساس آزمون دانکن گروه بندی شدند. جنسهای لولیوم و بروموس از متحمل ترین نمونه ها در بین باریک برگیان علوفه ای و همچنین کل مواد بودند. در لگوم های علوفه ایی جنس شبدر شیرین متحمل ترین نمونه به سرما بود. در جنس های ماشک و خلر و برخی از شبدرها از جمله شبدر ایرانی اگرچه تاب تحمل سرما را تا بهار سال بعد نداشتند ولی با توجه به تولید پوشش سبز مناسب تا قبل از وقوع سرما و حفظ این پوشش تا بهار سال بعد برروی زمین از نظر کشاورزی حفاظتی مفید بودند. تعداد نمونه های متحمل به سرما در جنس های لولیوم 6 توده، بروموس 5 توده، شبدر شیرین 8 توده، فالاریس یک توده و یونجه یکساله یک توده مشاهده شدند. بذر نمونه های باقی مانده از تنش سرمایی احیا شد.واژه های کلیدی: بانک ژن، صفات زراعی-مورفولوژیکی، توده، ارزیابی