ابراهیم صادقی
علی اصغر طالبی
حسین لطفعلی زاده
محمد جعفر فارسی رحیم آبادی

روشنه ها یا موزاییک های تحولی نقش مهمی را در نحوه پراکنش الگوی مکانی توده های جنگلی ایفا می نمایند. در این پژوهش، الگوی مکانی و مشخصه های روشنه ها در یک توده ناهمسال راش مدیریت نشده در جنگل های کلاردشت مورد بررسی قرار گرفت. مراحل تحولی و وضعیت درختان با استفاده از یک شبکه آماری 100 متر در 100 متر مورد بررسی قرار گرفت. تمامی روشنه های موجود در منطقه مورد بررسی شناسایی و موقعیت آنها ثبت گردید. مساحت روشنه ها محاسبه و در چهار گروه طبقه بندی شدند. ایجادکننده های روشنه ها نیز شمارش شده و در چهار کلاسه پوسیدگی و نیز چهار کلاسه قطری طبقه بندی گردیدند. سن روشنه ها برآورد و الگوی پراکنش مکانی آنها با استفاده از تابع K رایپلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان دادند که روشنه های متوسط (200 تا 500 مترمربع)، بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده اند. کمترین و متوسط فاصله بین روشنه ها به ترتیب 13/21 و 5/29 متر محاسبه شد. بیش از 70 درصد از روشنه ها در اثر افتادن و یا خشک شدن یک تا سه درخت بوجود آمده بودند. 7/62 درصد از کل (75) روشنه ها در اثر ریشه کن شدن و 3/30 درصد آنها در اثر خشک شدن سرپا درختان ایجاد گردیدند. بیشترین درجه پوسیدگی ایجادکننده های روشنه مربوط به کلاسه دو و سه بود. سن بیشتر روشنه ها بین 20 تا 31 سال برآورد گردید. نتایج بررسی مراحل تحولی نشان داد که روشنه ها به ترتیب 7/13، 1/9 و 6/17 درصد از سطح در مراحل اولیه، اوج و پوسیدگی را به خود اختصاص داده اند. اختلاف معنی داری بین سطح روشنه ها در مراحل مختلف تحولی وجود دارد و بیشترین مقدار آن در مرحله تخریب محاسبه شد. روشنه های متوسط بیشترین فراوانی را در هر سه مرحله تحولی نشان دادند. فراوانی ایجادکننده های روشنه نیز در مراحل تحولی متغییر بود. در این پژوهش، روشنه های متوسط بیشترین فراوانی را در منطقه مورد بررسی دارا می باشند، بنابراین، شرایط برای نهال های سایه پسند و نیمه سایه پسند مثل راش و غالبیت آنها فراهم خواهد شد. نتایج پژوهش حاضر نه تنها می تواند به عنوان یک الگو برای نشانه گذاری های آتی درختان در جنگلشناسی نزدیک به طبیعت مورد استفاده قرار گیرد، بلکه قابلیت استفاده به عنوان یک شاخص جهت ارزیابی عملکرد نشانه گذاری های قبلی را نیز دارا می باشد. کلید واژه ها: ایجادکننده روشنه، پویایی توده جنگلی، جنگلشناسی، نزدیک به طبیعت، تابع K رایپلی