فرخ پرافکنده حقیقی
غلامرضا دریانبرد
نیما پورنگ

تفاوت ترکیب شیمیایی اندام های سختی همچون اتولیت برای بررسی تاریخچه ی محیطی بسیاری از گونه های آبزی کارآمد می باشد. در این پژوهش مقادیر 11 عنصر (K, Br, S, Zn, Fe, Sr, Cl, Mn, Mg, Na, P) در اندام های سخت شامل اتولیت، فلس، مهره پشتی، عدسی چشم و باله پشتی یک گونه از ماهیان استخوانی دریای خزر (Rutilus kutum) مورد بررسی قرار گرفته است. نمونه ها از سه ایستگاه در حوزه جنوبی دریای خزر شامل غرب سفیدرود واقع در استان گیلان، بین سفیدرود و رودخانه تجن واقع در استان مازندران و شرق رودخانه تجن واقع در استان گلستان جمع آوری شده اند. برای اندازه گیری مقادیر عناصر مورد مطالعه، از یک روش آنالیز غیر تخریبی به نام PIXE (گسیل القایی پرتو ایکس با پروتون) استفاده شده است. نتایج حاصله نشان داد که عنصر غالب اندازه گیری شده در اندام های مورد مطالعه به جز عدسی چشم عنصر Ca می باشد. بعلاوه در عدسی چشم نه تنها عنصر Ca عنصر غالب نبود بلکه میزان این عنصر در چشم بسیار ناچیز بدست آمد. با توجه به نتایج مربوط به تجمع Sr در اتولیت، می توان استنتاج نمود که نمونه هایی که از ایستگاه های 2 و 3 گردآوری شده اند، احتمالا متعلق به یک جمعیت می باشند. استنتاج مشابهی نیز بر مبنای نتایج حاصل از تجمع K در فلس حاصل گردید. فلس ها ممکن است قابلیت استفاده به عنوان ساختار جایگزین اتولیت برای تفکیک ذخایر R. kutum در دریای خزر را داشته باشند.کلمات کلیدی: عناصر کمیاب،Rutilus kutum ، اندام های سخت، دریای خزر، PIXE