بهزاد صادق زاده
رضا محمدی
حسن احمدی
غلامرضا عابدی اصل
مهناز محمدفام
نوذر بهرامی
اسماعیل زادحسن
محمد شریف خالدیان
مقصود حسن پور حسنی

نبود ارقام متنوع و مناسب گندم دوروم برای مناطق مختلف دیم سردسیر، یکی از عوامل مهم در پایین بودن سطح عملکرد گندم دوروم در این مناطق می باشد. از اینرو دستیابی به ارقام جدید پر محصول، متحمل به تنش های خشکی و سرما همراه با سایر صفات موثر در عملکرد بیشتر، از اهمیت خاصی برخوردار است. ولی اثر متقابل ژنوتیپ-محیط در مورد عملکرد باعث می شود که نتوان یک رقم اصلاح شده پرمحصول را برای مناطق مختلف توصیه کرد. در این پژوهش به منظور بررسی پایداری و سازگاری عملکرد دانه لاینهای گندم دوروم در مناطق مختلف با اقلیم معتدل و سرد، تعداد 15لاین پیشرفته گندم دوروم انتخابی از آزمایشات پیشرفته مقایسه عملکرد به همراه شاهد ساجی و گندم نان سرداری به مدت سه سال زراعی (94-1391) در مناطق مراغه، کردستان (قاملو)، سرارود واردبیل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار تحت شرایط دیم ارزیابی شدند. بعلاوه به منظور مطالعه میزان تحمل سرمای زمستانه و واکنش ژنوتیپ ها به آبیاری تکمیلی، این پروژه در قالب آبیاری تکمیلی نیز در مراغه و سرارود اجرا گردید.براساس نتایج تجزیه واریانس مرکب، بین سال ها، مکان ها، اثر متقابل سال در مکان،ژنوتیپ ها، اثر مقابل سه جانبه سال در مکان در ژنوتیپ اختلاف آماری معنی داری وجود دارد. بر اساس نتایج GGE بای پلات، محیط ها به دوگروه و ژنوتیپ ها به چهارگروه تفکیک شدند.ارزیابی پایداری ژنوتیپ ها با استفاده از آماره پایداری امی (ASV) و GGE بای پلات نشان داد که امکان انتخاب ژنوتیپ های پایدار و پرمحصول در بین لاین های پیشرفته گندم دوروم نسبت به ارقام شاهد وجود داشته و لاین هایی نظیر G-1252 و 61-130/414-44//… در مناطق سردی مثل مراغه، قاملو و اردبیل؛ و لاین 10(Zardak Morphotype-3) در منطقه اردبیل می توانند منبع ژنتیکی مطلوبی برای معرفی ارقام دوروم متحمل به تنش های خشکی و سرما در دیمزارهای این مناطق باشند.میزان افزایش عملکرد لاین 61-130/414-44//… نسبت به رقم ساجی (تنها رقم معرفی شده برای مناطق سرد و معتدل دیم) برابر 65، 50، و 40 درصد به ترتیب در مناطق دیم مراغه، قاملو و اردبیل می باشد. ضمنا در مجموع مناطق در طی سه سال، لاین 61-130/414-44//… بطور میانگین 25 درصد عملکرد بیشتری نسبت به رقم ساجی داشت. انجام آبیاری در مراحل کشت و اوایل گرده افشانی توانست عملکرد عمومی لاین ها را 36 و 27 درصد به ترتیب در مناطق مراغه و سرارود افزایش دهد که این افزایش برای لاین 61-130/414-44//… در منطقه مراغه 37 درصد و در سرارود 45 درصد بود که از این پتانسیل می توان برای معرفی ارقامی مناسب برای آبیاری تکمیلی بهره جست. در نهایت، بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق امکان گزینش لاین های اصلاحی با پایداری و عملکرد بالا نسبت به شاهد آزمایش، نشانگر بهبود ژنتیکی در برنامه های اصلاحی گندم دوروم مخصوصا در مناطق دیم سردسیر می باشد.واژه های کلیدی:پایداری عملکرد دانه، تجزیه AMMI و GGE بای پلات،گندم دوروم دیم