علی داد کرمی
وحیداله جهان دیده مهجن آبادی
سعید سعادت
هادی اسدی رحمانی
مژگان سپهری
محمد رضا ضیائیان

کیفیت خاک به عنوان بخش مهمی از پایداری منابع خاک همواره تحت تاثیر فعالیت های بشری بوده است. کیفیت خاک ابزاری کارآمد برای ارزیابی عملکرد خاک و تغییرات ناشی از مدیریت بر خاک می باشد. برای ارزیابی کیفیت خاک و تغییرات آنها از شاخص هایی فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک استفاده می شود. این پروژه به منظور ارزیابی برخی از ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک خاک در دشت پاسارگاد اجرا شد. بدین منظور پس از بررسی نقشه اولیه دشت پاسارگاد، نقاط نمونه برداری به صورت بهترین شبکه نمونه برداری و با فاصله 500 متر تعیین گردید و تعداد 60 نمونه از عمق سطحی خاک (0-30 سانتی متر) جمع آوری شد. ویژگی های خاک شامل کربن آلی (OC)، pH، EC، CEC، بافت، میانگین وزنی قطر خاکدانه، نیتروژن، تنفس میکروبی، کربن توده زنده میکروبی (MBC)، نسبت کربن توده زنده میکروبی به کربن آلی (Cmin/Coc)، کسر متابولیکی یا تنفس ویژه (qCO2) و فعالیت آنزیم های فسفاتاز قلیایی و اوره آز خاک اندازه گیری و محاسبه شدند. نتایج با نرم افزارهای SPSS، Excel، GS+ و ArcGIS تجزیه گردید. نتایج نشان داد که در بیشتر موارد ویژگی های مورد مطالعه دامنه تغییرات زیادی داشتند. بر پایه ضریب تغییرات، pH کمترین و تنفس ویژه بیشترین تغییرات را داشت. همبستگی خطی معنی داری بین ویژگی های خاک وجود داشت. برای نرمال سازی داده های درصد شن، EC و تنفس ویژه از تبدیل لوگ نرمال استفاده شد. بهترین مدل برای نیم تغییرنمای منفرد درصد رس، شن، سیلت، درصد کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی، درصد نیتروژن، تنفس میکروبی، آنزیم اوره آز، کربن توده زنده میکروبی، تنفس ویژه و نسبت کربن توده زنده میکروبی به کربن آلی مدل کروی، برای میانگین وزنی قطر خاکدانه ها و واکنش خاک مدل نمایی و برای هدایت الکتریکی و آنزیم فسفاتاز قلیایی مدل گوسی بود. همچنین، بهترین میان یاب برای درصد رس، درصد شن، میانگین وزنی قطر خاکدانه ها، واکنش خاک، هدایت الکتریکی، درصد کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی، درصد نیتروژن، کربن توده زنده میکروبی، آنزیم اوره آز، تنفس ویژه و نسبت کربن توده میکروبی به کربن آلی کریجینگ، برای درصد سیلت و آنزیم فسفاتاز قلیایی وزن دادن عکس فاصله و برای تنفس پایه خاک کوکرجینگ بود. مقدار رس و ظرفیت تبادل کاتیونی از غرب به شرق افزوده شد اما مقدار شن و سیلت عکس مقدار رس بود. بیشترین مقدار میانگین وزنی قطر خاکدانه ها در غرب دشت پاسارگاد مشاهده شد. از طرف دیگر مقدار واکنش خاک و مقادیر هدایت الکتریکی، کربن آلی و نیتروژن از شمال به جنوب دشت پاسارگاد به ترتیب افزایش و کاهش یافتند. بیشترین مقادیر تنفس میکروبی و آنزیم اوره آز به ترتیب در جنوب و شرق مشاهده گردیدند. مقدار آنزیم فسفاتاز قلیایی در دشت به صورت پراکنده بود و مساحت گسترده ای از دشت مقدار این آنزیم 166-296 µg PNP/g.hr بود. بیشترین مقدار کربن توده زنده میکروبی و نسبت کربن توده زنده میکروبی به کربن آلی و کمترین مقدار تنفس ویژه در غرب مشاهده گردید. واژه های کلیدی: تغییرات ویژگی های خاک، کیفیت خاک، زمین آمار.