علی اشرف حعفری
علی اکبر عامری
عباس سعیدی

طرح جمع آوری، شناسایی، ارزیابی وحفاظت بذر گیاهان مرتعی استان به منظور تکمیل و تقویت بانک ژن منابع طبیعی از سال ‮‭1389‬تا ‮‭1393‬ به مدت 5 سال درمناطق مختلف استان خراسان شمالی اجرا گردید. برای جمع آوری بذر، مناطق مختلف استان به حوزه های کاری متفاوتی تقسیم و هر سال در یکی از این مناطق در موعد مقرر کار جمع آوری بذر صورت گرفت. برخی اطلاعات از قبیل نام علمی گونه، محل جمع آوری، تاریخ جمع آوری، ویژگی های رویشگاهی از قبیل شیب، جهت جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، اقلیم، متوسط درجه حرارت و بارندگی سالانه، ویژگی های خاک، تیپ گیاهی و گونه های همراه بر اساس فرم اطلاعات جمع آوری نمونه بذر ثبت شدند. در طی مدت زمان اجرای طرح تعداد ‮‭449‬ نمونه بذر جمع آوری گردید. نمونه های مذکور متعلق به ‮‭135‬ گونه، ‮‭104‬ جنس و ‮‭36‬ تیره بودند. نتایج حاصل بیانگر این است که گیاهان خانواده ‭Graminea ‬با ‮‭19‬ جنس، ‮‭28‬ گونه ‮‭109‬ نمونه، ‭Chenopodiaceae ‬با 4 جنس، 7گونه و ‮‭39‬ نمونه و ‭Compositae ‬با 5 جنس، 9گونه و ‮‭37‬ نمونه به ترتیب بیشترین میانگین نسبت ترکیب عددی را به خود اختصاص دادند. بیشترین تعداد نمونه بذر به ترتیب مربوط به گونه های ‭Sanguisorba minor ‬با ‮‭12‬ نمونه، ‭Eurotia ceratoides ‬با ‮‭11‬ تمونه و ‭Zosima absinthifolia ‬با ‮‭10‬ نمونه نمونه بود. گیاهان مرتعی که به وفور در مناطق مختلف استان مشاهده می گردند شامل کوه سالوک، ذخیره گاه هاور و درکش، مناطق حفاظت شده کوه شمشیرتیغ، دشت مانه و سملقان و منطقه میرزابایلو جز مناطق غنی دارای پتانسیل بالا برای جمع آوری و تولید طبیعی بذر گیاهان مرتعی می باشند. از تعداد ‮‭135‬ گونه جمع آوری شده ‮‭130‬ گونه خودرو و 5 گونه به صورت زراعی هستند. بعلاوه تعداد ‮‭38‬ گونه دارای فرم رویشی بوته ای و ‮‭111‬ گونه به فرم علفی، و بقیه به فرم درختی و درختچه ای بودند. حدود ‮‭15‬ گونه از گونه های انحصاری ایران بودند. بیشتر گونه های مرتعی در ارتفاعات ‮‭1000‬ تا ‮‭2000‬ متر استان رویش دارند و بوسیله دام های محلی و عشایری در سطح وسیعی استفاده می شوند. کلید واژگان : استان خراسان شمالی، ژرم پلاسم، جمع آوری بذر، بانک ژن و گیاهان مرتعی