طاهره حسنلو
نیر اعظم خوش خلق سیما
فواد مرادی
مهران عنایتی شریعت پناهی
امیرحسین شیرانی راد

به منظور بررسی اثر تنش خشکی در مرحله گلدهی گیاه کلزا بر عملکرد و صفات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی آن آزمایشی تحت شرایط تنش خشکی به صورت قطع آبیاری از مرحله گلدهی (‮‭160‬ میلی متر تبخیر از تشتک کلاس ‭A) ‬و بدون تنش (آبیاری بر اساس ‮‭80‬ میلی متر تبخیر از تشتک کلاس ‭A)‬، در مزرعه پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی یزد طی سال زراعی ‮‭1390-91‬ انجام شد. آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. نمونه برداری ،‮‭12 7‬ و ‮‭26‬ روز بعد از اعمال تنش انجام شد. آبیاری به عنوان عامل اصلی در دو سطح به عنوان آبیاری معمولی یا شاهد (‮‭80‬ میلی متر تبخیر از تشتک کلاس ‭A) ‬و تنش در مرحله گل دهی (‮‭160‬ میلی متر تبخیر از تشتک کلاس ‭A) ‬انجام شد و ارقام شامل ‭Lilian‬،‭Cooper ‬، ‭Savannah Billy‬، ‭Adriana‬، ‭Oise‬، ‭Tassilo‬، ‭Triangle ‬و ‭Karun ‬و یازده لاین دابلدهاپلویید بودند. با توجه به نتایج بدست آمده از کلاستربندی بر اساس صفات عملکردی و آنالیز پی سی ای ارقام ‭SLM‬‮‭046‬، ،‭Triangle‬، ‭Karun ‬، ‭Cooper‬، ‭Adriana ‬و لاین های ‭DH‬‮‭13‬، ‭DH‬7، ، ‭DH‬9، ‭DH‬8 متحمل تر، لاین های ‭DH‬،8 ‭DH‬‮‭10‬ و ‭DH‬4 نیمه متحمل و ارقام ‭Oise‬، ‭Savana‬، ، ‭Tassilo‬،‭Billy‬، ، ‭Lilian‬و لاین های ، ‭DH‬6، ‭DH‬5، ‭DH‬1 و ‭DH‬3 حساس تر میباشند. این نتایج در گزارش پروژه اول این طرح ارایه شده است. بنابراین اندازه گیری های دقیق فیزیولوژیکی و بیوشیمیای برای ارقام ‭Oise‬،‭Triangle‬،‭Karun‬و‭SLM‬‮‭046‬ انجام شد. نتایج نشان داد که تنش خشکی موجب کاهش معنی دار محتوای نسبی آب برگ و هدایت روزنه های ارقام کلزا شد، در حالی که میزان قندهای محلول کل، پرولین و میزان قرایت عدد دستگاه کلروفیل متر در تیمارهای تنش خشکی بالاتر از شاهد شد. در بین ارقام مورد بررسی رقم ‭SLM‬‮‭046‬ از نظر صفات عملکرد، وزن هزاردانه، تعداد خورجین در بوته، محتوای نسبی آب برگ و هدایت روزنه ای به سایر ارقام برتری داشت و نسبت به سایر ارقام متحمل تر بود. رقم ‭SLM‬‮‭046‬ بالاترین و رقم ‭Karun ‬نیز کم ترین عملکرد ( به ترتیب ‮‭2553/28‬ و ‮‭2177/78‬ کیلوگرم در هکتار) را در شرایط تنش به خود اختصاص دادند. در آزمایش سال دوم که در سال زراعی ‮‭91-92‬ در گلخانه پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران به صورت آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی در سه تکرار اجرا گردید، رژیم رطوبتی به عنوان فاکتور اول در دو سطح شامل: آبیاری معمولی (شاهد) و تنش آبی به صورت قطع آبیاری در مرحله گل دهی (زمانی که %‮‭50‬ بوته ها به گل رفته باشند)، بود. دو رقم تجاری کلزا شامل ‭Oise‬، ‭SLM‬‮‭046‬ نیز به عنوان فاکتور دوم در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که تنش خشکی موجب کاهش معنی دار محتوای نسبی آب برگ و هدایت روزنه ای ارقام کلزا شد، در حالی که میزان قندهای محلول کل، پرولین و میزان قرایت عدد دستگاه کلروفیل متر در تیمارهای تنش خشکی بالاتر از شاهد شد.در بین دو رقم مورد بررسی نیز رقم ‭SLM‬‮‭046‬ از نظر صفات عملکرد، محتوای نسبی آب برگ و هدایت روزنه ای نسبت به رقم ‭Oise‬برتری داشت و نسبت به آن متحمل تر بود.تنش خشکی سبب کاهش مقدار اسیدچرب اولییک شده که مهم ترین اسیدچرب در گیاه روغنی کلزا می باشد. کلمات کلیدی: کلزا، تنش خشکی، عملکرد