احمد حسینی
جعفر حسین زاده
احمد رحمانی
محمد متینی زاده
رضا سلیمانی
علی نجفی فر
مهدی پورهاشمی

چکیده به منظور بررسی اثر خشکسالی بر وضعیت عناصر غذایی بخشهای مختلف پیکره درختان بلوط ایرانی، یکی از توده های جنگلی دچار خشکیدگی در منطقه مله سیاه در نیمه شمالی استان ایلام انتخاب شد. سپس درختان بلوط بر اساس شدت خشکیدگی تاجی به 4 گروه (تیمار) با تعداد مساوی 6 تکرار تقسیم شدند. نمونهگیری از برگ، ریشه و خاک پای درختان در چهار جهت اصلی تاج درخت بطور تصادفی انجام شد. برای این منظور ‮‭100‬ عدد برگ کامل از تاج هریک از درختان موردنظر جدا کرده، در کیسههایی جمع آوری شد. همچنین یک نمونه ترکیبی خاک از چاله هایی به عمق تا ‮‭70‬ سانتیمتر در چهار جهت اصلی هر درخت جمع آوری شد. نمونه های ترکیبی ریشه درخت نیز در محدوده N، P، K، ‭Ca‬، ) چاله های مزبور جمع آوری شد. کلیه نمونه های برگ، ریشه و خاک جهت تجزیه عناصر ماکرو به آزمایشگاه منتقل شدند. این نمونه گیریها طی دو سال متوالی و در هر سال در دو فصل بهاره و تابستانه انجام ‭(Mg ‬شد. پس از انجام مراحل عصاره گیری از نمونه های فوق الذکر، مقادیر عناصر مذکور بدست آمد. پس از جمع آوری داده ها، مقایسه مقادیر عناصر مزبور بین تیمارها در هر فصل نمونه برداری بعد از انجام آنالیز واریانس یکطرفه با آزمون دانکن انجام شد. همچنین مقایسه مقادیر عناصر بین فصول یا سالهای نمونه برداری با آزمون تی جفتی انجام شد. نهایتا مقایسه مقادیر عناصر بین ریشه و برگ در هریک از فصول نمونه برداری با آزمون تی غیرجفتی انجام شد. نتایج حاصل از بررسی تغییرات مقادیر عناصر ماکرو خاک، برگ و ریشه بین تیمارها نشان داد که عناصر مورد مطالعه با تغییرات کاهشی یا افزایشی بین درختان سالم و سرخشکیده همراه بودند. نتایج بررسی نمونه های خاک نشان داد که در تمام فصول نمونه برداری مقدار پتاسیم خاک پای درختان سرخشکیده کمتر از درختان سالم بود. مقدار فسفر خاک پای درختان سرخشکیده در بهار سال ‮‭1393‬ بیشتر بود. نتایج بررسی نمونه های برگ نشان داد که نیتروژن برگ درختان سرخشکیده در فصول بهار و تابستان سال ‮‭1392‬ بیشتر از درختان سالم بود. مقادیر فسفر برگ درختان سرخشکیده در بهار ‮‭92‬ بیشتر و در بهار ‮‭93‬ کمتر از برگ درختان سالم بود. مقدار پتاسیم برگ درختان سرخشکیده کمتر از درختان سالم بود. مقدار منیزیم برگ درختان سرخشکیده در بهار و تابستان ‮‭92‬ و تابستان ‮‭93‬ کمتر از درختان سالم بود. نتایج بررسی نمونه های ریشه نشان داد که مقدار نیتروژن ریشه درختان سرخشکیده در بهار ‮‭92‬ و تابستان ‮‭93‬ بیشتر و در بهار ‮‭93‬ کمتر از درختان سالم بود. مقدار فسفر ریشه درختان سرخشکیده در تمامی فصول کمتر از سالم بود. مقدار پتاسیم ریشه درختان سرخشکیده در سال ‮‭92‬ کمتر و در بهار ‮‭93‬ بیشتر از درختان سالم بود. مقدار کلسیم ریشه درختان سرخشکیده در سال ‮‭92‬ بیشتر و در تابستان ‮‭93‬ کمتر از درختان سالم بود. مقدار منیزیم ریشه درختان سرخشکیده در بهار ‮‭92‬ و بهار و تابستان ‮‭93‬ کمتر از درختان سالم بود. نتایج بررسی تغییرات زمانی عناصر ماکرو خاک، برگ و ریشه نشان داد که اکثر عناصر مورد مطالعه با تغییرات کاهشی همراه بودند. اما تغییرات زمانی فسفر بصورت افزایشی بود. همچنین نتایج بررسی مقایسه مقادیر عناصر ماکرو برگ و ریشه نشان داد که غلظت اکثر عناصر مورد مطالعه در برگ بیشتر از ریشه بود. اما این وضعیت در مورد عنصر کلسیم برعکس بود. بر اساس نتایج فوق نتیجه گیری شد که خشکسالی تاثیر معنی دار بر وضعیت عناصر ماکرو در پیکره درختان بلوط داشته و تغییر برخی عناصر مانند نیتروژن و فسفر در درختان سرخشکیده در جهت مقاومت به شرایط خشکی و انجام فعالیتهای حیاتی در حد ممکن بود. واژه های کلیدی: جنگل بلوط، خشکیدگی، تجزیه عناصر، ایلام