رحمان آزادی
زیبا جم زاد
عادل جلیلی
پریسا پناهی

باغ سیستماتیک در واقع مکانی است که مجموعه ای از گیاهان تیره های مختلف با نظمی خاص که متکی بر سیستم های طبقه بندی است کاشته و نگه داری می شوند. چیدمان و کاشت گیاهان مختلف در باغ سیستماتیک بر اساس سیر تکاملی و روابط فیلوژنی بین آنها استوار بوده و در واقع ترتیب قرارگرفتن آن ها بر اساس قدمت پیدایش گروه های گیاهی از کهن به جدید و قرابت بین آن ها است. چیدمان و کاشت گیاهان مختلف در این عرصه با استفاده از سیستم طبقه بندی کرونکویست (‮‭1981‬ ‭.Cronquist‬، ‭A) ‬است و عرصه مربوطه جهت اجرا به قطعات کوچک تری تقسیم گردیده و در هر قطعه یک یا چند خانواده گیاهی کاشته شده است. در ابتدای ورودی این کلکسیون گروه بازدانگان ‭(Gymospermae) ‬قرار دارند که گروه ابتدایی تر ژنکگو ‭(Ginkgoaceae) ‬در مرکز آن قرار دارد. دولپه ای ها که بیش ترین فضای باغ سیستماتیک را اشغال نموده اند با گروه ابتدایی رانال ‭(Ranales) ‬در قسمت شمالی شروع می شود و به گروه تکامل یافته استرال ‭(Asterales) ‬منتهی می گردد. گرایش های تکاملی و روابط خویشاوندی بین گیاهان از قطعات شمالی باغ سیستماتیک به سمت قطعات جنوبی به نمایش گذاشته شده است. گیاهان تک لپه ای در قسمت شمال شرقی این مجموعه قرار دارند و برکه ای با نیلوفر آبی ‭(Nymphaea alba) ‬و گیاهان آبزی تک لپه ای نظیر ‭Alisma ‬و... ارتباط بین دولپه ای ها و تک لپه ای ها را نشان می دهد. جهت انتخاب لیست گونه های گیاهی سعی بر این بوده است که گونه هایی انتخاب شوند که بتوانند در شرایط اقلیمی و جغرافیایی باغ گیاه شناسی ملی ایران استقرار یابند و به حیات خود ادامه دهند و در نهایت مجموعه قابل توجهی از گیاهان تیره های مختلف را داشته باشیم. هم چنین در کاشت گیاهان سعی شده است حتی المقدور نیازهای آنها از نظر آب، خاک و بعضی فاکتورهای دیگر لحاظ گردد. در طی مدت اجرای فاز دوم طرح (‮‭1392-1388‬) گونه های گیاهی متعددی جمع آوری و تکثیر و در محل اجرای طرح کاشته شد که مستقر شده اند لیکن تعدادی از آنها نیز تحت شرایط اقلیمی باغ نتوانسته اند به حیات خود ادامه دهند که در این حالت سعی بر این بوده است از گونه های جایگزین که مناسب ترند استفاده شود. نتایج به دست آمده در پایان فاز دوم این پروژه عبارتند از استقرار حدود ‮‭510‬ گونه گیاهی از ‮‭106‬ خانواده، فراهم شدن مجموعه ای ارزشمند از گونه ها و تیره های مختلف که در امر آموزش و تحقیق در زمینه گیاهان کاربردهای زیادی دارد و از این نظر بسیار آموزنده و درخور توجه است. این کلکسیون برای مدت نسبتا طولانی مورد استفاده علمی و عملی افراد زیربط قرار خواهد گرفت، به علاوه یکی دیگر از مجموعه های باغ گیاه شناسی تکمیل شده و به طور مستمر مورد بازدید دوست داران طبیعت، گل وگیاه قرار خواهد گرفت. واژه های کلیدی: باغ سیستماتیک، فیلوژنی، رده بندی، قرابت، تکامل