حسن نصراله زاده ساروی
نیما پورنگ
شعبان نجف پور
شهریار بهروزی
رضا پورغلام
سلیمان غلامی پور
یوسف علومی
حوریه یونسی پور
عبدالله نصراله تبار
شراره فیروزکندیان
مریم رضایی
عبدالله سلیمان رودی
عبدالحمید آذری
فرامرز باقرزاده
احد احمدنژاد
علی اکبر عرب احمدی
مجید ابراهیم زاده
حسین طالشیان
حمیدرضا محمودی
احترام السادات علوی

این مطالعه به بررسی غلظت ترکیبات نفتی (‮‭16‬‭PAHs) ‬درهشتنیمخطعمودبرساحل (آستارا،انزلی، سفید رود،تنکابن،نوشهر،بابلسر،امیرآبادوبندرترکمن) طی چهار فصل در آب و طی فصول تابستان و زمستان دررسوبات و در بافت خوراکی ماهی کپور‭(Cyprinus Carpio)‬سواحل ایرانی منطقهجنوبی دریای خزردر سال ‮‭1389‬ میصپردازد. تعداد‮‭94‬ نمونه آب و‮‭45‬ نمونه رسوبات سطحی دراعماق ،‮‭50 10‬ و ‮‭100‬ متری و همچنین تعداد ‮‭28‬ نمونه ماهی کپور در پره های صیادی و بوسیله ترال طی فصول زمستان و بهارجمع آوری شد. نمونه ها پس از آماده سازی (استخراج مایع-مایع و فرآیندسوکسیله) به روشاستانداردو بوسیله دستگاه گازکروماتوگرافی با کارایی بالا ‭(HPLC)‬اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که میانگین ‮‭16‬‭PAHs ‬درآب در فصول بهار، تابستان، پاییز و زمستان به ترتیب برابر‮‭232‬ (‮‭77‬ ) ، ‮‭1268‬ (‮‭808‬ ) ، ‮‭538‬ (‮‭190‬ ) و ‮‭151‬ (‮‭53‬ ) میکروگرم بر لیتر ثبت گردید. همچنین سالانه ‮‭16‬‭PAHs ‬درآب به همراه خطای معیار ‭(SE) ‬برابر ‮‭24/10‬ (‮‭8/12‬ ) میکروگرم بر لیتر بود.ریسک اکولوژیکی‭(HQs) ‬مربوط به ‮‭16‬‭PAHs ‬در آب، شامل ترکیبات ‭Benzo(a)pyrene ‬و ‭Dibenzo(a‬،‭h)anthracene‬می باشند کهچند برابر واحد بوده است. میانگین ‮‭16‬‭PAHs ‬دررسوبات در فصول تابستان و زمستان به ترتیب برابر‮‭0/77‬ (‮‭0/23‬ ) و ‮‭1/21‬ (‮‭0/64‬ ) میکروگرم بر گرم وزن خشک ثبت گردید و میانگین غلظت سالانه ‮‭16‬‭PAHs ‬دررسوبات به همراه خطای معیار برابر‮‭0/93‬(‮‭0/33‬ ) میکروگرمصبرگرم وصزن خشک بوده استوترکیبات‭Fluoranthene‬،‭Benzo(a)anthracene‬،‭Chrysene‬و ‭Benzo(a)pyrene‬در رسوبات، دارای ریسک اکولوژیکی‭(HQs) ‬بالاتر از واحد بوده است.میانگین غلظت سالانه ‮‭16‬‭PAHs ‬دربافت خوراکی ماهی کپور به همراه خطای معیار به ترتیب برابر ‮‭2/21‬ (‮‭0/42‬ ) میکروگرم بر گرم وزن خشک بوده است. الگوی تغییرات ترکیبات ‮‭2-6‬ حلقه‮‭16‬‭PAHs ‬در آب طی یکسال نشان داد که ترکیبات ،3 ،‮‭5 4‬ و 6 حلقه ایبه ترتیب ‮‭10‬%، ‮‭70‬%، %‮‭12‬ و %8 را تشکیل داد.همانطوریکه مشاهده می شود ترکیبات 4 حلقه ای در این منطقه با درصد بالا در بین این ترکیبات موجود هستند و ترکیب 2 حلقه ای در بین این ترکیبات مشاهده نگردید.الگوی تغییرات ترکیبات ‮‭2-6‬ حلقه ای‮‭16‬‭PAHs ‬در رسوب طی دو فصل نیز نشان داد که ترکیبات 3حلقه ای ‮‭31‬% ، 4 حلقه ای %‮‭56‬و 5 حلقه ای %‮‭14‬ را تشکیل می دهند.همانطوریکه مشاهده می شود ترکیبات 4 حلقه ای با درصد بالا در بین این ترکیبات موجود هستندو ترکیبات 2 و 6 حلقه ای در بین این ترکیبات مشاهده نگردید.نتایج تحقیق حاضر نشان داد که در اکثر ایستگاهها و فصول غلظت ترکیبات 2 و 6 حلقه ای آروماتیک در آب، رسوب و ماهی در مقایسه با ترکیبات،‮‭4 3‬ و 5 حلقه ای کمتر بوده است.همچنین نتایج نشان داد که براساس نسبت های تشخیصی اجزای ترکیبات آروماتیک منشا ترکیبات نفتی در رسوبات فصل تابستان پتروژنیک(مشخصا" از سوختن نفت خام و وسایل نقلیه) و پیرولیتیک اما در رسوبات فصل زمستان بیشتر پیرولیتیک مشخصا" از سوختن چوب وذغال سنگ بوده است. با مقایسه نسبت های تشخیصی در آب و رسوب در میصیابیم که ترکیبات دارای منشا پتروژنیک و پیرولتیک در مناطق مختلف حوزه جنوبی دریای خزر با درصد های متفاوت موجود می باشد. نتیجه اینکه، میانگین ترکیبات ‮‭16‬‭PAHs ‬در آب در مقایسه با استاندارد های مختلف بالاتر بوده است که بیانگر آلوده بودن این منطقه از دریای خزر می باشد و در ضمن بیشتر این آلودگیها دارای منشا پیرولیتیک (%‮‭85‬) بوده اند. غلظت این ترکیبات در رسوبات دریای خزر کمتر از راهنمای استاندارد کیفیت رسوبات دریایی کشورهای مختلف بوده است واز نظر کلاسه بندی رسوبات این منطقه در کلاس متوسط ‭(Fair) ‬قرار گرفت. شایان ذکر است ترکیباتی همچون ‭Chrysene‬، ‭Benzo(a)anthracene ‬و‭Benzo(a)pyrene(‬ترکیباتی با ریسک اکولوژیکی بالا) که در آب و رسوباتمشاهده شدند،در بافت خوراکی ماهی کپور دریای خزرنیز حضورداشتند. کلمات کلیدی:آلاینده نفتی، آب، رسوبات، ماهی کپور، حوزه جنوبی دریای خزر، ایران