مقصود حسنپورحسنی
فرزاد افشاری
محسن یاسائی
محمود عطاحسینی
صمد سرکاری
رحیم هوشیار
اسماعیل زادحسن

زنگ زرد گندم با عامل ‭Puccinia striiformis f. sp. tritici ‬یکی از مهمترین بیماریهای گندم در ایران می باشد. استفاده از ارقام مقاوم یکی از بهترین روش های کنترل این بیماری می باشد. این بررسی به منظور بررسی واکنش ‮‭220‬ ژنوتیپ گندم دیم، انتخابی (‮‭1390-91‬) نسبت به بیماری زنگ زرد در شرایط مزرعه ای (مقاومت گیاه کامل در 5 منطقه مراغه، مشهد، زرقان فارس، مغان و میاندوآب) و گیاهچه ای (مقاومت گیاهچه ای درکرج) اجرا گردید. در شرایط کنترل شده گلخانه، ژنوتیپ ها در مرحله گیاهچه ای با استفاده از پاتوتایپ های زنگ زرد جمع آوری شده از ساری (‮‭166‬E‮‭150‬‭A+‬،‭Yr‬‮‭27‬+) و زرقان فارس (‮‭134‬E‮‭150‬‭A+‬،‭Yr‬‮‭27‬+) تلقیح و یادداشت برداری در مقیاس ‮‭4-0‬ انجام گرفت. یادداشت برداری مزرعه ای از شدت بیماری بر اساس روش اصلاح شده کاب و تیپ آلودگی بر اساس روش رولفز و همکاران در مرحله گیاه کامل انجام گرفت. نتایج حاصل از این ارزیابی در مرحله گیاه بالغ نشان داد که در مغان تعداد ‮‭175‬ ژنوتیپ، در مشهد تعداد ‮‭159‬ ژنوتیپ و در میاندوآب تعداد ‮‭179‬ ژنوتیپ دارای عکس العمل مقاوم و قابل قبول در برابر بیماری بودند. که از میان آنها ‮‭122‬ ژنوتیپ (‮‭55‬ درصد) در هر سه منطقه مذکور دارای عکس العمل مقاوم و قابل قبول بودند. از ‮‭122‬ ژنوتیپ انتخاب شده ‮‭68‬ ژنوتیپ از مناطق سرد، 8 ژنوتیپ از مناطق معتدل و ‮‭46‬ ژنوتیپ از مناطق گرم می باشند. نتایج ارزیابی در مرحله گیاهچه ای نشان داد که تعداد ‮‭145‬ ژنوتیپ در برابر هردو پاتوتایپ زنگ زرد مقاوم و تعداد ‮‭75‬ ژنوتیپ حساس بودند. ولی تعداد ‮‭94‬ ژنوتیپ در هر دو مرحله گیاهچه ای و گیاه بالغ مقاوم بودند. این نوع مقاومت می تواند از نوع مقاومت اختصاصی باشد. از تعداد ‮‭75‬ ژنوتیپ حساس در مرحله گیاهچه ای، تعداد ‮‭29‬ ژنوتیپ در هرسه منطقه دارای آلودگی مطلوب، در مرحله گیاه بالغ از خود مقاومت نشان داده اند. احتمالا این ژنوتیپ ها دارای مقاومت از نوع پایدار یا مقاومت گیاه کامل می باشند که توسط چند ژن کنترل می گردد. استفاده از این ژنوتیپ ها دارای صفات زراعی مطلوب، بعنوان رقم تجاری یا در برنامه های به نژادی توصیه می گردد واژه های کلیدی: بیماری زنگ زرد - لاین های گندم دیم - ارزیابی مقاومت ‭- Puccinia striiformis f.sp tritici