قادر کریمی
محمود گودرزی
فیاض

مراتع از گونه های مختلف گیاهی و شرایط مختلف رویشگاهی تشکیل شده است. هر یک از گونه ها خصوصیات رویشی و فنولوژی متفاوت دارند. بنابراین در دوره زمانی خاصی از دوره چرا فعال بوده و ارزش چرایی(ارزش رجحانی) معینی دارد. از این روی دام چرنده نیز در مقاطع زمانی مختلف فصل چرا و نقاط مختلف عرصه مرتع، علوفه معینی در اختیار دارد که بر حسب آن از خود رفتار چرایی خاصی بروز میدهد. بدون شناخت این رفتارها برنامهریزی و مدیریت مرتع و دام مقدور نمیباشد. به منظور بررسی و تعیین ارزش رجحانی گونهها در مقاطع مختلف فصل چرا با دو روش مکمل تعیین شاخص مصرف نسبی گونه ها و زمان صرف شده برای چرای گونه ها با استفاده از دستگاه فیلمبرداری انجام و با روش تجزیه واریانس مرکب در قالب طرح کاملا تصادفی و تجزیه واریانس ‭AMMI ‬مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت. برای تعیین زمان های صرف شده برای فعالیت های روزانه دام از جمله زمان چرا و استراحت ، پیاده روی و غیره از روش ثبت زمان چرا و زمان بدون چرای گله استفاده شد و سرانجام رفتار چرایی انواع دام روی گونههای مختلف با روش تجزیه واریانس دوطرفه مورد بررسی آماری قرار گرفت. براساس نتایج دو روش زماسنجی و شاخص رجحان گونه های ‭Stipa hohenackeriana ‬، ‭Bromus tomentellus ‬و ‭Ajuga chamaecistus ‬بیشترین ارزش رجحانی را به خود اختصاص داده اند. گونه های ‭Stachys inflata ‬و ‭Cousinia esfandiarii ‬براساس روش زماسنجی و شاخص رجحان جز گونه هایی با ارزش رجحانی پایین گروه بندی شدند. براساس روش زماسنجی گونه ‭Tanacetum caneoucense ‬جز گونه های با ارزش رجحانی پایین در حالی که با روش شاخص رجحان جز گونه های با ارزش رجحانی متوسط گروه بندی شده است. همچنین در مورد گونه ‭Achillea millefolium ‬براساس روش زماسنجی جز گونه هایی با ارزش رجحانی متوسط و براساس روش شاخص رجحان جز گونه هایی با ارزش رجحانی ضعیف گروه بندی شده است. براساس مدل ‭AMMI ‬یا تجزیه اثر متقابل داده های شاخص رجحان، گونه ‭Ajuga chamaecistus ‬به عنوان پایدارترین گونه معرفی شد و گونه های ‭Bromus tomentellus ‬و ‭Stipa hohenackeriana ‬جز گونه تقریبا ناپایدار گروه بندی شدند. به طور کلی مدل ‭AMMI ‬بیان می کند که گونه ها در طول فصل چرا ارزش رجحانی متفاوتی دارند. بعضی گونه ها در اوایل و بعضی در اواخر فصل رویش خوشخوراک هستند. کلمات کلیدی: مرتع، ارزش رجحانی، رفتار چرایی، شیب، کردان.