فریده ثقفی خادم
عادل جلیلی
زیبا جمزاد
مسعود عباسی
غلامرضا حسینی بمرود
حسن امیرآبادی زاده
مجید دشتی
علیرضا زارع
هادی افشار
محمد حسن عسکرزاده

طرح باغ زینتی - صخره ای به صورت مجموعه ای شامل باغ صخره ای، آبشار، برکه و باغ پیازی بعنوان یکی از بخشهای باغ گیاهشناسی مشهد در عرصه ای به وسعت حدود ‮‭10900‬ متر مربع و در قسمت شرقی آن در سال ‮‭1384‬ تصویب گردید. این باغ با ایجاد یک مجموعه غنی از ذخایر ژنتیکی گونه های مختلف صخره دوست اعم از بوته ای، فورب،گراس، پیازی و غده ای، ضمن ایجاد محیطی مفرح، زیبا و جاذب برای بازدید کنندگان، با نشان دادن نحوه استقرار و شرایط مناسب زیستی آنها بستر آموزشی مناسب برای دانش آموزان و دانشجویان مقاطع مختلف جهت کسب اطلاعات و تحقیق خواهد بود. در عین حال امکان دستیابی به گونه های نادر و کمیاب را برای محققین فراهم می سازد. ابتدا نقشه اولیه باغ صخره ای با توجه به موقعیت محل و اهداف طرح تهیه گردید. این نقشه شامل یک نقشه توپوگرافی بود که محل و ارتفاع تپه ها، ناهمواری ها و همچنین محل آبشار و برکه پیش بینی شده را نشان می داد. بر اساس این طرح آب به مرتفعترین قسمت ارتفاعات پمپاژ و از طریق آبشار به درون برکه ای که در پایین ارتفاعات احداث گردیده ریزش می نمایدتا علاوه بر تلطیف هوا شرایط آب و هوایی مناسب برای گیاهانی که در اطراف آن کشت میگردد را فراهم کند. سپس براساس نقشه توپوگرافی نقشه ای که محل قرار گرفتن گونه های ذکر شده در لیست به صورت تفکیک شده مشخص شده بود، به عنوان نقشه کشت اولیه و یا جانمایی قطعات مورد نظر ارایه شد. پس از این مرحله تعدادی نهال تهیه و در قسمت هایی از تپه ها به عنوان گونه های پیش قراول کشت گردید. پس از تعدیل شیبها با توجه به اهداف طرح گیاهان مناسب هر قسمت مثل باغ صخره ای و اطراف برکه، آبراهه و آبشار از لحاظ فرم رویشی، اندازه، رنگ، منظرو سازگاری نسبت به محل مورد نظر انتخاب و نقشه کشت بر اساس نقشه توپوگرافی و گیاهان انتخاب شده تهیه گردید. ضمنا برای تثبیت خاک نا همواری های ایجاد شده و همچنین سر سبزی تپه ها گونه پوششی ‭Frankenia thymifolia. ‬که سازگاری آن با منطقه و آب آبیاری مورد استفاده مشخص گردیده بود، و با توجه به سهولت کشت آن، برسراسر تپه ها کشت گردید. این عمل تپه ها را جهت کشت در فاز دوم طرح آماده نمود. به منظور بررسی سازگاری و فنولوژی گونه های کشت شده در باغ نمایشی از سال ‮‭87‬ تمامی نمونه های کشت شده در باغ (بجز گونه های پوششی ) پلاک گذاری شد و به هر پایه از هر گونه شماره جداگانه ای داده شد. سپس به مدت سه سال ضمن ثبت مراحل فنولوژی و بررسی زنده مانی گونه ها اندازه گیری ارتفاع و تاج پوشش آنها انجام و اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار ‭SAS ‬مورد آنالیز قرار گرفت. نتایج بررسی ها نشان داد که گونه های پیراکانتا، ارس خزنده، داغداغان، ارغوان، کاج سیاه، سنجد، شیر خشت، آقطی، مروارید قرمز و گز سازگاری خوبی دارند و صد در صد باقی ماندند اما گونه هایی نظیر نویل صد در صد از بین رفتند. گونه های تویا طلایی، یاس زرد، لاوسون و توری که کمتر از %‮‭50‬ باقی ماندند را می توان جزو گونه های حساس دسته بندی نمود. نتایج آنالیز تغییرات ارتفاع طی سالهای بررسی نشان داد که از نظر ارتفاعی بیشترین تغییرات مربوط به گونه ارس ویرجینیا و سپس به ترتیب سنجد، ارغوان، انار و زرشک زینتی است که این تغییرات نسبت به هم معنی دار بود. اما بیشترین تغییرات تاج پوشش به ترتیب مربوط به گونه های سنجد زرشک زینتی، ارس ویرجینیا و ارغوان است که این تغییرات نسبت به هم معنی دار نبود اما نسبت به سایر گونه ها معنی دار بود. کلمات کلیدی: تنوع گونه های گیاهی، مناطق رویشی، کلکسیون های گیاهی، باغ زینتی - صخره ای، باغ گیاهشناسی مشهد