فرید آریامنش
رجب حسامی راد
سراین رزاق زاده
رضا صمصامی
مهدی فجری

با توجه به اینکه عسل تولیدشده یکی از فاکتورهای مهم پرورش و نگهداری کلنیهای زنبور عسل می باشد ومیزان عسل تولیدی به همراه بررسی جمعیت لازم جهت زمستانگذرانی و نیز تلفات زمستانی و در نهایت اعلام کلنیهای پایه در بهار سال بعد به عنوان فاکتورهای اساسی پرورش در زنبور عسل می باشند و نیز با توجه به این مسیله که در استان آذربایجان غربی به دلیل اینکه زنبورداران معتقدند که کلنیهایی که در مزارع آفتابگردان مستقر می شوند زمستانگذرانی مناسبی ندارند اغلب زنبورداران از انتقال کلنیهای خود به مزارع آفتابگردان خودداری می نمایند لذا این تحقیق جهت بررسی علل و تلفات احتمالی کلنیهای مستقر در مزارع آفتابگردان و مقایسه آن با کلنیهای مستقر در مراتع ییلاقی انجام گرفت. طرح در قالب آزمایش فاکتوریل سه عاملی و هر عامل در دو سطح ، عامل اول مزرعه ( مزرعه آفتابگردان و مزرعه ییلاق) عامل دوم نوع عسل (عسل آفتابگردان و عسل ییلاق) عامل سوم تغذیه تکمیلی (تغذیه با خمیر گرده و بدون خمیر گرده) که در کل 8 تیمار و هر تیمار در 5 تکرار در قالب طرح کاملا تصادفی اجرا گردید. ‮‭40‬ کلنی با شرایط یکسان سازی شده و با ملکه های خواهری همسن جهت اجرای طرح انتخاب شدکه‮‭20‬کلنی در شرایط مراتع ییلاقی باقیمانده و‮‭20‬ کلنی به مزارع آفتابگردان انتقال یافتند. فاکتورهای مورد بررسی شامل: میزان عسل تولیدی، تعداد تلفات زمستانی، آلودگی به نوزما، میزان جمعیت، باقیمانده عسل زمستانه، میزان تخم، لارو و شفیره و اعلام کلنی های پایه بود. داده های جمع آوری شده در قالب آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی و با استفاده از نرم افزار ‭ (SPSS)‬،‭Ver‬‮‭11‬ و مدل های خطی عمومی‭(GLM) ‬مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج آزمایشات نشان داد میزان تلفات بین تیمارهای مختلف معنی دار نبوده و هیچ گونه آلودگی به نوزما در تیمارها مشاهده نشد. کلنیهای مستقر در مزارع آفتابگردان از نظر متوسط تولید عسل دو برابر کلنیهای مستقر در مراتع ییلاقی بوده است و در عوض از نظر میزان جمعیت به هنگام برداشت عسل به انداره ‮‭1/5‬ کادر جمعیت کمتری داشتند. باقیمانده عسل در بین تیمارها معنی دار نبود و نهایتا استفاده از شهد مزارع آفتابگردان بعلت ازدیاد معنی دار برداشت عسل از این مزارع بعد از پایان یافتن دوره شهددهی مراتع ییلاقی پیشنهاد می گردد و ضمنا بهتر است با عادت پذیری طی سال های متمادی صورت گیرد. واژه های کلیدی: زنبور عسل، تغذیه، زمستانگذرانی، مزارع آفتابگردان، مراتع ییلاقی