رضا محمدی
بهزاد صادق زاده
حسن احمدی
کاظم سلیمانی
مظفر روستایی
نوذر بهرامی
مسعود رمضان قنبری

توده های بومی با توجه به تنوع ژنتیکی و جغرافیاییکه دارند منابع ارزشمندی برای برنامه های اصلاحی گیاهان زراعی می باشند. دراین تحقیق‮‭380‬ توده بومی گندم دوروم موجود درکلکسیون موسسه به همراه چهاررقم شاهدگندم نان ودوروم دردوسال زراعی(‮‭88-89‬ و‮‭89-90‬)درچهارایستگاه تحقیقات کشاورز ی دیم(سرارود،مراغه،قاملو وزنجان)ازلحاظ مهمترین خصوصیات زراعی(عملکرددانه،وزن هزاردانه،ارتفاع بوته،تعدادروزتاگلدهی ورسیدگی فیزیولوژیک)، تحمل سرما، واکنش به زنگ زرد و زنبور ساقه خوار گندم درشرایط دیم موردارزیابی قرارگرفتند.مهمترین اهداف تحقیق شامل بررسی تنوع ژنتیکی درتوده های بومی درشرایط سرد وسردمعتدل دیم کشور وشناسایی ژنوتیپهای متحمل به سرما وسایر تنشهای زیستی و غیرزیستی به منظوربهره برداری ازتنوع موجود دربرنامه های اصلاحی موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور بود.نتایج حاصل ازبررسی توده های بومی نشان داد ازلحاظ صفات زراعی ومعیارهای مورد بررسی تنوع قابل ملاحظه ای بین توده های موجود وجود دارد.توده های بومی واکنش های متفاوتی نسبت به تغییرات سال ومکان داشتند بطوریکه رتبه ژنوتیپ های برترازسالی به سال دیگر و ازمکانی به مکان دیگر تغییرکرد. در ایستگاه های تحقیقاتی باشرایط آب وهوایی سرد(مراغه، قاملو وزنجان)امکان گروه بندی توده های براساس میزان تحمل سرماوجود داشت که نشان دهنده پتانسیل ژنتیکی موجود درتوده های بومی برای اصلاح تحمل سرمادربرنامه های اصلاحی گندم دوروم برای مناطق سردسیر کشور را نشان می دهد. در ایستگاه معتدل سرد(سرارود)امکان شتاسایی توده های بومی مقاوم و متحمل به زنگ زرد وارقام بدون آلودگی به زنبور ساقه خوارگندم وجود داشت. براساس نتایج حاصل وبا توجه به پتانسیل تنوع ژنتیکی موجود در توده های بومی امکان یافتن توده های بومی باپتانسیل عملکردبالا،خصوصیات زراعی برتر ومقاومت به تنشهای زیستی وغیرزیستی وجود داشت که می توان از چنین ارقامی در برنامه های اصلاحی گندم دوروم استفاده نمود. واژه های کلیدی: گندم دوروم، توده های بومی، خصوصیات زراعی، تحمل سرما، زنگ زرد، زنبور ساقه خوار گندم