حسن عسکری
جعفر خلقانی
مریم کلانتری
شاهرخ آقارفیعی
آرزو یوسفی
عباس علی عامری

سن گندم یکی از مهمترین عوامل خسارتزا به غلات بخصوص گندم می باشد. یکی از راهبردهای کنترل این حشره استفاده از قارچ های بیمارگر به ویژه‭Beauveria bassiana (Balsamo) Vuillemin ‬برای کنترل حشرات کامل در اماکن زمستان گذران آن میصباشد. در این تحقیق بیمارگری چهار جدایه از قارچ روی حشرات کامل سن گندم در دو مرحله تابستان گذران و زمستان گذران مورد ارزیابی قرارگرفت. همچنین تاثیر افزودن مواد روغنی در بیمارگری این جدایه ها روی حشرات بالغ بررسی شد. قارچ به صورت دو مرحله ای ابتدا روی محیط مایع و سپس روی جو تولید شده و غلظتهای مختلف آن تحت شرایط کنترل شده و در 4 تکرار بکار رفت. نتایج کلی نشان داد که جمعیت سن های زمستانه در قیاس با جمعیت سنهای تابستانه نسبت به قارچ بسیار حساس ترند. میانگین مرگ و میر روی سن گندم مرحله تابستان گذران با غلظت ‮‭109‬ اسپور بر میلی لیتر از جدایه های فشند، ‮‭40‬‭-Spt-‬‮‭566‬، ‭Ir-k ‬و ‮‭22‬‭-Spt ‬به ترتیب ‮‭53 7/40‬/،‮‭3 3/68 73‬/،‮‭22/5 7/5 8‬ و ‮‭7/5 4/78‬ درصد و در مرحله زمستان گذران به ترتیب ‮‭87 5/12‬/،‮‭41 4/9 94‬/،‮‭43/58 9/81 59‬ و ‮‭33/33 19/41‬ درصد محاسبه گردید‭. LC‬‮‭50‬ جدایه فشند در مرحله تابستان گذران ‮‭108‬ا‮‭1/6‬ و در مرحله زمستان گذران ‮‭105‬ا2 اسپور بر میلی لیتر بود. همچنین ‭LT‬‮‭50‬ در غلظت ‮‭109‬ اسپور بر میلی لیتر در مرحله تابستان گذران ‮‭13‬ روز و در مرحله زمستان گذران هفت روز به دست آمد. نتایج بدست آمده دلالت بر حساسیت بیشتر جمعیت سن های زمستانه در قیاس با سنهای تابستانه داشت. در شرایط آزمایشگاهی جدایه فشند با پایین ترین ‭LT‬‮‭50‬ و ‭LC‬‮‭50‬ موثرترین جدایه وکم اثرترین آن ها جدایه ‮‭22‬‭-Spt ‬تعیین شد. نتایج نشان داد که افزودن روغن به سوسپانسیون قارچ باعث افزایش شدت بیمارگری قارچ روی دو مرحله زیستی سن گندم در همه جدایه ها شد. بیمارگری کنیدی های حاصل از محیط کشت های جو سالم، جو پوک، ارزن و شلتوک به همراه سبوس برنج و یک سوسپانسیون روغنی، روی سن گندم در ارتفاعات حمامک طی سال های ‮‭88‬ (جدایه ‮‭566‬‭-pt) ‬و ‮‭89‬ (جدایه فشند) در دو مرحله دی ماه و اسفند ماه بررسی شد. بیشترین میانگین مرگ و میر روی جمعیت سن گندم در کاربرد اسفندماه توسط جدایه ‮‭566‬‭-pt ‬به ترتیب 9/،‮‭14 75‬/،‮‭51 56‬/،‮‭50/18 45‬ و ‮‭50/21‬ درصد بدست آمد. نتایج کلی نشان می دهد که مرگ و میر روی سن گندم در مکان های زمستانگذران وابستگی شدیدی به میزان درجه حرارت، رطوبت نسبی و رطوبت خاک دارد. واژه های کلیدی: کنترل بیولوژیک، سن معمولی گندم، ‭Beauveria bassiana ‬، ‭Eurygaster integriceps