محمدزمان نوری
قربانعلی نعمت زاده
عیسی علی نژاد

حفظ، تکثیر و نگهداری لاین نر عقیم ‭(A ‬لاین)، لاین نگهدارنده نر عقیمی‭(B ‬لاین) و لاین اعاده کننده باروری‭(R ‬لاین) از مهمترین مراحل تولید برنج هیبرید به روش سه لاینی می باشد. درمطالعه حاضر ضمن حفظ خلوص و تکثیر لاین های والدینی موجود، لاین های جدیدتری به بلوک های والدینی اضافه گردید. درکنار این عملیات، هر ساله تلاقی های هدفمند متعدد جهت شناسایی بهترین ترکیب هیبریدی انجام پذیرفت. همزمان با کشت این لاین ها، کلیه خصوصیات مرفولوژیکی و مرتبط با گلدهی مورد مطالعه قرار گرفت. براساس فعالیت های چهار ساله انجام شده در این تحقیق، تعداد لاین های نر عقیم و نگهدارنده از 3 لاین به ‮‭12‬ لاین و تعداد لاین های اعاده کننده باروری از 7 به ‮‭48‬ لاین افزایش یافت. ضمن اینکه عملیات خالص سازی لاین به دفعات در طول هر فصل زراعی و در مراحل مختلف رشدی صورت پذیرفت. جهت تولید بذر هیبرید در شرایط مزرعه ای، برای اولین بار در سال ،‮‭9 81‬ بلوک تلاقی تشکیل گردید که این تعداد در سال آخر اجرای پروژه (سال ‮‭83‬) به ‮‭13‬ بلوک تلاقی مزرعه ای و ‮‭12‬ تلاقی دستی، جمعا به ‮‭25‬ سری تلاقی افزایش یافت. همچنین در خصوص لاین های نر عقیم ندا‭A ‬ونعمت‭A ‬از سال ‮‭81‬ تا ‮‭83‬ ، تکثیر لاین نر عقیم در سطح وسیع انجام پذیرفت تا بذر بیشتری جهت انجام تلاقی بدست آید. نتایج مطالعه انجام شده بر روی لاینهای اعاده کننده باروری نشان داد که لاینهای ‭IR‬‮‭68749‬‭R ‬، ‭IR‬‮‭2-1-126-58082‬R، ‭IR‬‮‭1-2-3-35-65383‬‭R ‬و ‭SA‬4 را می توان به عنوان لاین های پرمحصول زودرس انتخاب نمود. از نظر صفات مرتبط با گلدهی نیز لاین نرعقیم ‭IR‬‮‭58025‬‭A ‬و لاین های اعاده کننده باروری ‭SA‬‮‭13‬ و ‭IR‬‮‭1-3-2-17-68427‬‭R ‬نسبت به سایر لاینها دارای برتری نسبی بودند. واژه های کلیدی: برنج هیبرید، لاین نر عقیم، لاین اعاده کننده باروری، بلوک تلاقی.