فرزاد افشاری
حمیدرضا شریفی
زهره حسن بیات

گندم یکی از مهمترین محصولات کشاورزی در دنیا و کشور ما میباشد. هر ساله بیماریهای متعددی بر روی این گیاه در مناطق مختلف سبب کاهش محصول می شوند. از بین بیماری های گندم سه بیماری زنگ شامل زرد، قهوه ای و سیاه دارای گستردگی و خسارت زیادی در دنیا میباشند. در این بررسی در ابتدا ضمن بازدید از مناطق مختلف کشور و تعیین حساسیت و مقاومت ارقام تجاری مهم نسبت به سه بیماری زنگ گندم در شرایط زارعین و ایستگا ههای تحقیقاتی و به طور خاص مناطق مهم گندمکاری کشور شامل فارس، گلستان، خوزستان، کرمانشاه، اصفهان، آذربایجان غربی، سیستان و بلوچستان و خراسان رضوی با توجه به سابقه بیماریها اقدام گردید. بیماری زنگ زرد در استانهای سیستان وبلوچستان، اصفهان و خوزستان دارای اهمیت اقتصادی نمیباشد. در استان سیستان و بلوچستان در طی یک دهه اخیر بدلیل شرایط نامناسب بارندگی عملا سه بیماری زنگ فاقد اهمیت بوده و خطری برای تولید گندم منطقه محسوب نمی شود. ارقام تجاری مورد مطالعه نسبت به بیماری زنگ زرد گندم در سه گروه مقاوم (گاسکوژن)، نیمه مقاوم تا نیمه حساس (الوند، پیشتاز، شیراز، مرودشت) و حساس (چمران، تجن، زرین، روشن، شیرودی، فلات، بک کراس روشن، ویریناک، امید، مهدوی) قرار گرفتند. در قسمت دوم این تحقیق به منظور بررسی منابع و تجربیات علمی در خصوص تعیین برآورد میزان خسارت بیماریهای زنگ های گندم در شرایط مزرعه به روش دانشگاه کالیفرنیا ،‮‭2004‬ افضل و همکاران ‮‭2007‬ و افشاری ‮‭2000‬ اقدام شد. از آنجاییکه آلودگی به سه بیماری زنگ گندم عموما در مرحله گیاه کامل و پس از ظهور برگ پرچم ظاهر میشود خسارت اصلی مربوط به کاهش وزن هزار دانه میباشد. در جهت تسهیل ارزیابی خسارت زنگ های گندم، بدلیل شباهت نزدیک میزان خسارت در ارتباط با شدت بیماری در یک نمودار ارایه شده است. در این نمودار به عنوان مثال در ارتباط با رابطه درصد بیماری و میزان کاهش محصول، با آلودگی ‮‭30‬ درصدی میزان کاهش محصول را حدود ‮‭15‬ درصد میتوان تخمین زد. اگر چه میزان خسارت بسته به رقم و شرایط محیطی در هر سال میتواند متغیر باشد اما در حالت کلی با بالاتریت میزان درصد بیماری (‮‭100‬ درصد) حداکثر کاهش ‮‭70‬ درصدی برای سه بیماری زنگ بر اساس منابع قابل پیش بینی میباشد. واژه های کلیدی: گندم، زنگ زرد، قهوه ای و سیاه، خسارت، حساسیت، مقاومت، ‭Puccinia striiformis