امیرحسین شیرانی راد
حمیدرضا فنایی
ابوالفضل فرجی

جهت ارزیابی و برآورد میزان خسارت ناشی از گرما برمزارع کلزا، حداقل ‮‭30‬ مزرعه کلزا در مناطق دارای اقلیم های گرم خشک و گرم و مرطوب اننخاب گردیده است. در هر مزرعه انتخابی، 5 قطعه در الگویی شکل انتخاب و در هر قطعه ارزیابی های لازم روی پارامترهای مرتبط با عملکرد صورت گرفته است. در هر قطعه انتخابی، مساحتی حدود 2 متر مربع برای یادداشت برداری های مورد نظردر نظر گرفته و میانگین آنها برای آنالیز استفاده گردیده است. برای تعیین درصد خسارت ناشی از تنش گرما در سطح مناطق مزارعی که بر اساس تاریح کاشت مناسب توصیه شده از سوی تحقیقات کشت شده بودند بعنوان مزارع تنش ندیده در نظر گرفته شدند. و مزارعی که در تاریخ کاشت توصیه شده تحقیقات نبوده و با تاخیر کشت شده بودند بعنوان مزارع تنش دیده در نظر گرفته شدند.درصد افت عملکرد در مزارعی که دچار تنش گرما شده اند با احتساب مرحله فنولوژیکی که در آن تنش مزبور اتفاق افتاده است، در مقایسه با عملکرد پتانسیل منطقه محاسبه و ثبت گردیده است. بر اساس نتایج حاصل از ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد تحت تاثیر تنش گرمای ناشی از تاخیر در تاریخ های کاشت مناسب در اقلیم گرم و خشک مشخص گردید که با تاخیر در تاریخ کاشت بدلیل از دست دادن زمان های مناسب برای ظهور مراحل فنولوژیکی موثر در ایجاد عملکرد و رشد گیاه دچار اختلال گردیده بطوریکه دستیابی به پتانسیل عملکرد واقعی گیاه امکان پذیر نخواهد بود. نتایج حاصل از نمونه برداری ها و رابطه تاریخ کاشت و عملکرد دانه به صورت معادله رگرسیون خطی نشان داد که به ازا هر روز تاخیر در کاشت تحت شرایط تحقیقاتی ‮‭1/14‬ درصد و تحت شرایط مزارع زارعین ‮‭1/29‬ درصد معادل ‮‭32‬ کیلوگرم در هکتار در شرایط تحقیقات و معادل ‮‭36‬ کیلوگرم در شرایط زارعین بر اساس متوسط عملکرد کلزا در مناطق گرم جنوب کاهش تولید وجود داشت. با استفاده از رگرسیون خطی و ضریب همبستگی خطی ساده ‭(r) ‬در تاریخ های محتلف کاشت مشخص گردید که در تاریخ کاشت های تاخیری یک ارتباط مستقیم و منفی میان افزایش تاخیر در کاشت و افزایش دما و کاهش اجزای عملکرد در فاز گلدهی وجود داشت. با توجه به تقویم زراعی کلزا در استان های جنوبی کشور مشخص می گردد که این گیاه در طول مرحله گلدهی تا پایان دوره رشد با افزایش درجه حرارت هوا و تنش گرما مواجه است و از طرف دیگر، کاهش و حتی عدم وجود بارندگی در این دوره سبب برور تنش خشکی نیز می گردد. که بر شدت تنش می اقزاید. با عنایت به برآورد میزان خسارت وارد شده و افت عملکرد نسبت به حد مورد انتظار ناشی از برخورد مراحل حساس رشد گیاه به تنش گرما، می توان این استنباط را داشت که نتایج می تواند در تصمیم گیری و اتخاذ راهکارهای کاربردی جهت کاهش صدمات در مزارع کلزا تاثیر گذار باشد. واژه های کلیدی :کلزا، خسارت گرما، عملکرد دانه