علی اکبر داودی راد
مجید صوفی
ابوالفضل نجیمی
نادر قلی ابراهیمی
رحمت عظیمی
داودزاده

فرسایش آبکندی یکی از انواع مهم فرسایش بوده که باعث تلفات قابل توجه خاک و از بین رفتن اراضی زراعی می گردد. قبل از هرگونه اقدام کنترلی روی آبکندها لازم است مکانیسم آنها مشخص گردد. این تحقیق نیز در همین راستا، در استان مرکزی انجام شد. در این طرح با شناسایی مناطق آبکندی استان از طریق عکس های هوایی، پراکنش آنها در سطح استان به دست آمد. سپس با انطباق این محدوده ها روی نقش اقلیم منطقه به روش دو مارتن، توزیع آبکندها در اقالیم مختلف مشخص گردید. بالغ بر ‮‭95‬ درصد آبکندهای شناسایی شده در چهار اقلیم گسترش دارند. در هر ناحیه اقلیمی دو منطقه معرف در نظر گرفته شده و در هر منطقه آبکند معرف و تکرارهای آن تعیین گردید. در هر منطقه با انجام نقشه برداری و نمونه برداری خاک، خصوصیات مورفومتریک، خصوصیات خاک و شکل شناسی آبکندهای معرف هر منطقه مشخص شد. نتایج نشان می دهد که در اقالیم خشک تر استان(مانند رباط ترک و پیک زرند با مساحت به ترتیب ‮‭1060/2‬ و ‮‭1134/77‬ هکتار)، وسعت مناطق آبکندی بیشتر از مناطق و اقالیم مرطوب تر(مانند ظهیر آباد و دربند با مساحت به ترتیب ‮‭451/96‬ و ‮‭141/03‬ هکتار) است. در اقالیم خشک تر، با توجه به کمبود مقدار بارش ها و همچنین به علت بالا بودن مقادیر ‭EC‬، ‭ESP ‬و ‭SAR ‬و شوری و قلیاییت خاک، ساختمان خاک ناقص و توزیع عناصر در خاک یکنواخت و مناسب نیست. بنابراین بسیار مستعد برای فرسایش می باشند و تاثیر اقدامات انسانی در تشدید فرسایش آبکندی در این مناطق قابل توجه است (مانند مناطق آبکندی پیک زرند و رباط ترک). در این شرایط اقلیمی معمولا پلان آبکندها پنجه ایی بوده، طویل هستند و تراکم آنها نیز زیاد است ولی در اقالیم مرطوب تر مانند مدیترانه ایی معتدل و سرد معمولا عوامل غیرطبیعی در بروز آبکندها تاثیر بسزایی دارند، عواملی مانند تغییر کاربری ها، الگوهای نامناسب کشاورزی و سازه های نامناسب و در صورت وجود عوامل نامساعد محیطی مانند بافت نامناسب خاک، بر شدت عمل فرسایش آبکندی می افزاید. لذا در این اقالیم عمدتا آبکندها در اراضی زراعی دیده می شود (مانند سولاب، ظهیرآباد، ده کایید و دربند) و تراکم و ابعاد آنها (طول و عمق) نسبت به اقلیم های خشک کمتر است. پلان آبکند شرایط اقلیمی مرطوب تر عمدتا خطی بوده و با توجه به اینکه اراضی زراعی را عمدتا تخریب می نمایند و یا باعث تجزیه و تقسیم آنها می شوند، خسارات اقتصادی قابل توجهی نیز دارند. گروهبندی آبکندها بر اساس عوامل مختلف مستقل(مانند بارش، دما و خصوصیات خاک) و وابسته ( مانند طول آبکند نسبت عرض به عمق) نشان داد که گروه بندی براساس عوامل مستقل نتایج بهتری را بیان کرده و تا حد زیادی طبقه بندی اقلیمی را تایید می کنند. لذا طبقه بندی اقلیمی روشی مناسب برای گروه بندی اولیه آبکندهاست و طبقه بندی در سطح کوچکتر، بهتر است براساس خصوصیات خاک صورت گیرد. عوامل اقلیمی صرفا برای تایید طبقه بندی اقلیمی مناسب می باشد. لغات کلیدی: فرسایش آبکندی، دومارتن، خصوصیات مورفومتریک، خصوصیات خاک شناسی، اراضی زراعی، تغییر کاربری، پلان آبکند، استان مرکزی.

رودها,آبخیزداری,آب پخشان ها,قره قوم