فاطمه سفید کن
فرید نورمند موید
رضا طبائی عقدائی
یوسف ایمانی
رسول رنگ آوران
جواد شیخ زاده
محمد ابراهیم صادق زاده

اسانس مرزه ‭(Satureja spp.) ‬با دارا بودن ترکیبات با ارزشی همچون تیمول و کارواکرول از جایگاه ویژه ای در میان گیاهان دارویی برخوردار می باشد. این تحقیق در ادامه پروژه ملی بررسی سازگاری و تنوع در عملکرد و اجزا عملکرد گونه های مختلف مرزه‭spp. Satureja ‬اجرا شد. هدف از اجرای تحقیق، بررسی کمیت و کیفیت مواد موثره اکسشن های مختلف از گونه های مرزه در حالت زراعی بود. ابتدا بذر اکسشن های مختلف مرزه از رویشگاههای طبیعی کشور جمع آوری شده و در مزرعه در قالب طرح بلوک کامل تصادفی، در سه تکرار کشت شدند. به منظور بررسی و مقایسه کمی و کیفی اسانس این اکسشن ها، سرشاخه های گل دار آنها، طی دو سال متوالی پس از کشت جمع آوری شدند و پس از خشک شدن در محیط آزمایشگاه به روش تقطیر با آب مورد اسانس گیری قرار گرفتند. ضمن محاسبه بازده اسانس، ترکیب های تشکیل دهنده اسانس ها با استفاده از کروماتوگرافی گازی تجزیه ای ‭(Analytical GC) ‬و گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی ‭(GS-MS) ‬و محاسبه شاخص بازداری مورد اندازه گیری و شناسایی قرار گرفتند. اجزای اسانسها و مقدار کمی هر یک در اسانس مشخص شد و با مقایسه نتایج حاصله و تغییرات بازده و ترکیب اسانس ها در سالهای متوالی، بهترین کمیت و کیفیت اسانس تولیدی مشخص شد. نتایج نشان داد که در نمونه های رویشگاههای استان آذربایجان شرقی بیشترین بازده و کیفیت اسانس مربوط به اکسشن شماره 7 (سهند- زینجناب) از گونه ‭sahandica ‬بود. از طرفی درگونه های بومی استان میانگین بازده اسانس در شرایط مزرعه نسبت به عرصه افزایش یافته است. این میزان افزایش در گونه ‭sahandica ‬بیشتر از سایر گونه ها بود. در عرصه های استان عمده ترین اجزای اسانس گونه های ‭sahandica ‬و ‭macrantha ‬تیمول، پاراسیمن و گاماترپینن و عمده ترین اجزای اسانس گونه ‭atropathana ‬در اکسش (اهر- نهند) پاراسیمن، اسپاتولنول و تیمول و در اکسش (تبریز- اسپیران) پاراسیمن، تیمول و بورنیول بود. در شرایط مزرعه ایستگاه تیکمه داش بیشترین بازده و کیفیت اسانس مربوط به گونه ‭spicigera (‬اکسشن شماره ‮‭29‬ ) بود و برای کشت در شرایط مزرعه معرفی می گردند.