حمیدرضا پورعلی بابا
فرزاد افشاری
محسن یاسائی
محمود عطا حسینی
صفرعلی صفوی
صمد سرکاری
رحیم هوشیار
مظفر روستائی
یعقوب رشیدی دوکش

زنگ زرد گندم با عامل Puccinia striiformis f. sp. tritici یکی از مهمترین بیماریهای گندم بوده و استفاده از ارقام مقاوم یکی از بهترین روش های کنترل این بیماری می باشد. به منظور بررسی واکنش 489 ژنوتیپ گندم دیم نسبت به بیماری زنگ زرد، این آزمایش در شرایط مزرعه ای (مقاومت گیاه کامل در 5 منطقه ی، مشهد، زرقان فارس، اردبیل، مغان و میاندوآب) و گیاهچه ای (مقاومت گیاهچه ای درکرج) اجرا گردید. در مرحله گیاهچه ای، ژنوتیپ ها با پاتوتایپ های زنگ زرد مشهد (E138A+, YR27) و زرقان فارس (E190A+, YR27) تلقیح و یادداشت برداری در مقیاس 0-4 انجام گرفت. در مرحله گیاه کامل یادداشت برداری از شدت بیماری براساس روش اصلاح شده کاب و تیپ آلودگی براساس روش رولفز و همکاران انجام گرفت. نتایج بدست آمده از ارزیابی در مرحله گیاه کامل نشان داد که در فارس 245 (10/50%) ، در مغان 406 ( 02/83%) ، در اردبیل 299 (14/61%) و در مشهد 367 (05/75%) ژنوتیپ دارای واکنش مقاوم به بیماری زنگ زرد بودند که تعداد 149ژنوتیپ (47/30 %) در هر چهار منطقه مذکور دارای مقاومت قبولی در برابر بیماری بودند و بعنوان ارقام و لاینهای مقاوم در مرحله گیاه کامل انتخاب گردیدند. در میاندوآب بیماری توسعه ی مطلوبی نداشت. 149 ژنوتیپ (47/30%) با نشان دادن مقاومت در تمام مناطق مذکور به عنوان ژنوتیپ های دارای مقاومت گیاه کامل شناسایی شدند که طبعا مقاومت از نوع ناویژه نژادی هست. ارقام تجاری تک آب و کوهدشت جزو این دسته از ژنوتیپها بودندنتایج ارزیابی مرحله گیاهچه ای نشان داد که تعداد 120 ژنوتیپ (53/24%) در مقابل هردو نژاد مقاوم بودند که ارقام سرداری، تک آب، رصد و کوهدشت و از جمله این ژنوتیپ ها قرار می گرفتند. این نوع مقاومت عموما تک ژنی و ویژه نژادی می تواند باشد.از 489 ژنوتیپ ارزیابی شده تعداد 94 ژنوتیپ (22/19%) در مرحله گیاهچه ای در برابر هر دو نژاد حساس و در مرحله گیاه کامل در تمام مناطق دارای عکس العمل مقاوم بودند. احتمالا این ژنوتیپ ها دارای مقاومت از نوع مقاومت پایدار یا مقاومت گیاه کامل (Adult Plant Resistance) می باشند که توسط چند ژن کنترل می گردد.با توجه به نتایج گلخانه و مزرعه، تعداد 52 ژنوتیپ (63/10%) که در هر دو مرحله ی گیاهچه ای و گیاه کامل دارای واکنش مقاوم مناسبی بودند می توانند بعنوان کاندیدادهای مناسب برای آزاد سازی ( پس از بررسی سایر خصوصیات زراعی) در نظر گرفته شوند.واژه های کلیدی: بیماری زنگ زرد - گندم - ارزیابی مقاومت - Puccinia striiformis f.sp tritici