محمود عرب خدری
کلثوم صدارتی
اباذر اسمعلی

باور عمومی در ایران حاکی از افزایش مقدار فرسایش و رسوب سالانه در بیش تر حوضه های آبخیز است. این باور بر اساس برآوردهای کارشناسی و تجربی بوده و مبنای پژوهشی و اندازه گیری معینی ندارد. پژوهش های پیشین به دلیل ضعف داده های ورودی و اشکال در روش ارزیابی نتوانسته است صحت و سقم این موضوع را به خوبی روشن کند. در این پژوهش، روند تغییرات رسوب معلق رودخانه ها در هفت ایستگاه سیرا، کشور، رودک، کره سنگ، لوشان، قزاقلی و گیلوان که بعد از بررسی های متعدد به منظور انجام این پژوهش مناسب تشخیص داده شدند؛ مورد ارزیابی قرار گرفته است. بررسی روند به دو روش هیدرولوژی و آماری صورت گرفت. از آن جا که، تغییرات مقدار رسوب تابعی از تغییرات دبی و غلظت جریان می باشد؛ علاوه بر بررسی مقدار رسوب، دبی جریان و غلظت رسوب به صورت جداگانه تحلیل و روند آن ها تعیین شد. با توجه به نقش بالغ بر ‮‭85‬ درصدی جریان های سیلابی در حمل رسوب معلق، روند تغییر متغیرهای مورد بررسی علاوه بر کل داده ها، به طور جداگانه در یک تا سه دهک دبی های موثر بالا نیز انجام گرفت. به علاوه تحلیل ها در دو قالب 1) کل دوره آماری و 2) تقسیم آن به سه تا چهار بازه زمانی صورت پذیرفت. در نهایت، نتایج سه روش هیدرولوژی، کندال و کروسکال والیس روی دهک آخر جریان برای تعیین روند انتخاب شد. روش ناپارامتری کندال، علاوه بر مشخص کردن جهت روند تغییرات ؛ سطح معنی داری را نیز مشخص کرد. روش هیدرولوژی به طریق ترسیمی، انعطاف پذیری بالاتری نسبت به دو روش دیگر داشت و توانست روند تغییرات داده ها را به خوبی نمایش دهد. از بین هفت ایستگاه مورد مطالعه، سه ایستگاه کره سنگ، گیلوان و لوشان روند کاهشی معنی دار و ایستگاه قزاقلی روند افزایشی معنی دار نشان دادند. سه ایستگاه باقیمانده، روند افزایشی یا کاهشی غیرمعنی دار داشتند. بنابراین، عقیده افزایشی بودن رسوب معلق در کل سطح کشور صحیح به نظر نمی رسد. کلید واژه ها: ایران، دبی موثر، روش آماری، روش هیدرولوژیکی، روند رسوب