نورالدین لسانی
علی اشرف جعفری
محمد شجاعی

به منظور بررسی میزان صفات زراعی، عملکرد و کیفیت علوفه و روابط بین آنها ، ‮‭40‬ ژنوتیپ اسپرس ؟؟‭Onobrychis sativa‬، در شرایط آبی و ‮‭32‬ ژنوتیپ اسپرس در شرایط دیم، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی بمدت سه سال (‮‭1388-90‬)در ایستگاه تحقیقات کشاورزی خیرآباد زنجان مورد ارزیابی قرار گرفتند. عملکرد علوفه تر و خشک، ارتفاع بوته، نسبت برگ به ساقه و 7 صفت کیفی شامل قابلیت هضم، پروتیین خام، کربوهیدراتهای محلول در آب، خاکستر کل، فیبر خام و فیبرهای محلول در شوینده اسیدی ‭(ADF) ‬اندازه گیری شد. داده های جمع آوری شده از دو شرایط محیطی مورد تجزیه واریانس قرار گرفتند و مقایسه میانگین ژنوتیپ ها به روش دانکن انجام شد. همبستگی بین صفات تعیین و بمنظور گروه بندی ژنوتیپ ها ازتجزیه به مولفه های اصلی و تجزیه کلاستر استفاده شد. نتایج مقایسه میانگین ها نشان داد که در شرایط آبی ژنوتیپ های 5 (هریس آذربایجان شرقی)و‮‭33‬ (خوانسار اصفهان) به ترتیب با عملکرد سالیانه ‮‭7/57‬ و‮‭7/60‬تن در هکتار و در شرایط دیم، ژنوتیپ های ‮‭10‬ (مرند آذربایجان شرقی) و ‮‭12‬ (دماوند) هرکدام با عملکرد ‮‭2/25‬ تن در هکتار نسبت به سایر ژنوتیپ ها عملکرد بالا تری داشتند. از نظر صفات کیفی علوفه ژنوتیپ های ‮‭40‬ (الیگودرز3) ، ‮‭41‬ (ازنا3) 2، (گرجان اردبیل)، ‮‭17‬ ( فریدونشهر اصفهان) و ‮‭44‬ (کبوترآباد اصفهان) در محیط آبی و ‮‭19‬(ازنای لرستان)، 2 (گرجان اردبیل) ، ‮‭43‬ (اشنویه آذربایجان غربی) ، ‮‭45‬ ( آذرشهر) و ‮‭46‬ (کردستان) در محیط دیم برتری داشتند. بهترین کیفیت علوفه در ارقام پرمحصول مربوط به ‮‭26‬ (کبوترآباد اصفهان)؟؟ و ‮‭28‬ (کهلران اردبیل) و ‮‭40‬ ( الیگودرز3) بود. در شرایط آبی رابطه بین عملکرد علوفه با صفات ارتفاع گیاه و پروتیین خام بصورت پایداری مثبت و معنی دار بود درحالیکه همبستگی بین عملکرد علوفه با پروتیین خام در شرایط دیم منفی و معنی دار بود. در تجزیه کلاستر به روش ‮‭40‬ ، ‭Ward ‬ژنوتیپ در شرایط آبی و ‮‭32‬ ژنوتیپ در شرایط دیم در 3 گروه متفاوت قرار گرفتند تجزیه کلاستر بخوبی ژنوتیپ ها را از نظر عملکرد و کیفیت علوفه از هم مجزا نمود. کلمات کلیدی: اسپرس، ژنوتیپ ،عملکرد، کیفیت علوفه، دیم، آبی