سیامک رحمانپور
علیرضا نبی پور
عرازمحمد نوری راددوجی
معصومه خیرگو
یونس عادلی

بیماری پوسیدگی ذغالی آفتابگردان از بیماری های مهم تعدادی از محصولات کشاورزی است و عامل آن میزبان های متعددی دارد. در این بررسی برای دستیابی به منابع متحمل به بیماری در میان ‮‭100‬ ماد ژنتیکی آفتابگردان شامل اینبرد لاین، موتانت و لاین های رستورر، بذور این ژنوتیپ ها در سال اول در منطق آلوده واقع در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد و مزرع تحقیقاتی موسس تحقیقات اصلاح و تهی نهال و بذرواقع در کرج کشت شدند . تعداد بوته های آلوده و همچنین روند پیشرفت بیماری از سطح خاک در هر دوره یادداشت برداری شد. آزمایش به صورت طرح لاتیس ساد با دو تکرار و ‮‭10‬در ‮‭10‬ در مزرعه پیاده شده و شرایط عادی کشت برای رشد و نمو اعمال گردید. طی عزیمت به چند استان نمونه های آفتابگردان آلوده به پوسیدگی ذغالی جمع آوری، کشت و سپس جدایه های حاصل با کاربرد روش تک هیف، خالص گردیدند. جدای کرج برای منطق کرج در آزمایش های گلخانه ای و صحرایی مورد استفاده قرار گرفت. به دلیل بروز تغییرات ناگهانی جوی در زمان حساس بروز بیماری در هر دو منطق گنبد و کرج، ظهور بیماری در لاین ها و موتان های مورد استفاده تحت تاثیر قرار گرفت. ولی با این وجود از واکنش ارقام در آزمایش های صحرایی یادداشت برداری به عمل آمد. همچنین این آزمایش ها در سال دوم اجرا نیز تکرار گردیدند. پیش از اجرای آزمایش در ایستگاه گنبد، بوته های آلوده به بیماری در سال ‮‭1388‬ جمع آوری و با کمک دیسک با خاک مخلوط گردیدند. در مزرع ‮‭400‬ هکتاری کرج نیزبه منظور دریافت اطلاعات دقیق تر تعدادی از بوته های آفتابگردان در شرایط مزرعه با جدای کرج مایه زنی شدند. همچنین تعداد ‮‭27‬ لاین رستورر آفتابگردان نیز در شرایط گلخانه و کاربرد مایه زنی تود میسلیوم مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس نتایج حاصل از تجزی آماری داده های به دست آمده از آزمایشات گلخانه ای، معنی دار بودن اکثرمیانگین ها محرز گردید. با مقایس واکنش لاین ها در دو تاریخ ارزیابی مقاومت چهار لاین رستورر مورد آزمایش به نام های ،‮‭133‬ ،‮‭140 139‬ و ‮‭141‬ محرز گردیده است و می توان ازاین ژنوتیپ ها در ارزیابی مزرعه ای مناطق آلوده استفاده کرده و همچنین در برنامه های اصلاحی آفتابگردان سود برد. نتایج حاصل از یادداشت برداری ها در منطق گنبد (سال دوم) حاکی از آن است که در این آزمایش تفاوت تیمارها از نظر تمام صفات مورد بررسی به جز قطر ساقه و قطر طبق معنی دار بود. در این بررسی کارآیی لاتیس فقط در صفات شدت بیماری و وقوع بیماری بیش از بلوکهای کامل تصادفی بود. در منطق کرج گفتنی است که تکنیک مایه زنی با میسلیوم در مزرعه بر اساس داده های به دست آمده با موفقیت انجام شده و آلوده سازی مناسبی در شرایط مزرعه پیاده شده است. تجزی واریانس داده های حاصل از مایه زنی نشانگر معنی دار بودن بیماری، اثرات ژنوتیپ ها و روزهای یادداشت برداری بیماری پس از مایه زنی بوده است. بر این اساس گروه بندی لاین های رستورر، موتانت و اینبرد لاین آفتابگردان در ارزیابی مزرعه ای واقع در ستاد موسسه (کرج) انجام شده است و در این راستا تعداد ‮‭30‬ ژنوتیپ از سه گروه ژنتیکی آفتابگردان مقاومت بیشتری نسبت به سایر مواد ژنتیکی از خود به نمایش گذاردند. واژه های کلیدی: آفتابگردان ، توده ژنتیکی، پوسیدگی ذغالی، ‭Macrophomina phaseolina‬، تحمل به بیماری