رضا طبائی عقدائی
فرید نورمند موید
اکبر عبدی قاضی جهانی
امیر حسین طالبپور
یوسف ایمانی
محمد علی قهرمانی
جواد شیخ زاده

مرزه ‭(Satureja spp.) ‬با داشتن ترکیبات با ارزشی همچون تیمول و کارواکرول از گیاهان دارویی با ارزش بهشمار می آید. بهدلیل پراکنش وسیع جغرافیایی و تعدد گونههای مرزه به و یژه انحصاری بودن بسیاری از آنها در ایران، ارزیابی تنوع ژنتیکی و سازگاری این گیاه در شرایط مختلف اکولوژیک از اهمیت خاصی برخوردار است. در این تحقیق ابتدا گونههای مختلف موجود در استان آذربایجان شرقی شناسایی و اکسشنهای مختلف آنها جمع آوری شد. این گونهها بههمراه گونه های دریافتی از موسسه تحقیقات جنگل ها ومراتع کشور، جمعا شامل ‮‭24‬ اکسشن(4 اکسشن از گونه 7 ، ‭macrantha .S ‬اکسشن از گونه 2 ،‭sahandica .S ‬اکسشن از گونه 5 ، ‭atropathana S ‬اکسشن از گونه 4 ، ‭mutica .S ‬اکسشن از گونه ‭bachtiarica .S ‬و 2 اکسشن از گونه ‭spicigera .S) ‬در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار در ایستگاه تحقیقاتی تیکمه داش کشت شدند. بطوری که ابعاد هر کرت 5 در 5 متر شامل ‮‭25‬ بوته از هر اکسشن، فاصله بوتهها از هم یک متر، فاصله کرتها از هم ‮‭0/5‬ متر و فاصله تکرارها نیز از هم 2 متر در نظر گرفته شد. قبل از کشت، سیستم آبیاری قطرهای بر اساس قالب طرح استقرار یافت. از صفات روز تا ‮‭50‬% گلدهی، دوره گلدهی، تعداد شاخه اصلی در بوته، ارتفاع بوته، قطر تاج پوشش، درصد استقرار، وزن سرشاخه گلدار خشک، نسبت برگ به ساقه، عملکرد بذر، بازده اسانس، طی دو سال یادداشت برداری بهعمل آمد. نتایج تجزیه مرکب نشان داد که در هر گونه بین اکسشن های مختلف و سال های مختلف در اکثر صفات تفاوت معنی دار وجود دارد که نشاندهنده وجود تنوع می باشد. مقایسه میانگین نیز بهروش دانکن انجام شد. بررسی صفات مختلف طی دو سال نشان داد که گونه های متوسطرس و زودرس نسبت به گونه های دیررس سازگارتر به مناطق سردسیر و نیمه خشک می باشند.گونه ‭spicigera .S ‬از گونه های متوسط رس بهدلیل سازگاری بالا، عملکرد ، بازده اسانس بالا و عملکرد سرشاخه گلدار خشک مطلوب جهت اسانسگیری، برترین گونه بود. اکسشن شماره ‮‭29‬‭g S ‬بهدلیل مقاومت به سرما و ماندگاری بیشتر در مزرعه برترین اکسشن این گونه می باشد.گونه ‭sahandica .S ‬از گونه های زودرس ، مقاومترین گونه به سرما با بیشترین درصد استقرا می باشد. گونه ‭sahandica .S ‬با بالاترین میزان تولید بذر و امکان تجدید نسل بهتر نیز از گونه های برتر می باشد. این گونه از لحاظ بازده اسانس نیز در حد گونه ‭spicigera .S ‬میباشد. با در نظر گرفتن کلیه صفات مورد بررسی اکسشن های 7 ‭S (‬زینجناب) و ‮‭27‬ ‭S (‬عنصرود) برترین اکسشنهای گونه ‭sahandica .S ‬می باشند. واژههای کلیدی: مرزه ‭(Satureja spp.)‬، سازگاری، عملکرد، ژنوتیپ، گونه، آذربایجان شرقی.