محمدعلی زکی - دانشیار دانشگاه امام حسین (ع)

دعوت مردم به بندگی، توحید و پرستش ذات باریتعالی، هدف تاریخی و فلسفه وجودی پیامبران می باشد. ارسالرسل برای اتمام حجت بر بشر در این خصوص، یکی ازسنت های الهی درقرآن آمده است. قرآن و رسالت (ص) دوعنصر اساسی تشکیل دهنده دعوت اسلامی تلقی می شوند، به گونه ای که بدون آن دوتحقق دعوت اسلامیامکان پذیرنبوده است. آیات متعددی نیز ناظر به تلازم آن دودردعوت اسلامی شمارش شده اند. بر این اساس، هدفاصلی پژوهش بررسی سیمای دعوت پیامبراسلام (ص) ازمنظرعلامه طباطبایی (باتکیه برسوره فرقان) خواهد بود."تفسیرموضوعی سوره ای قرآن" یکی ازانواع سه گانه تفسیر موضوعی قرآن با محوریت سوره، به مثابه یکی ازنوآوری های منحصر به فرد، ممتاز، برجسته و البته مغفول علامه طباطبایی محسوب می شود. علامه طباطباییدر سراسر تفسیرالمیزان اصول و مبانی تفسیر موضوعی سوره ای قرآن را عملیاتی نموده است: 1) هدفمندی سوره،2) ساختارمندی سوره و3) پیوستگی سوره. نتایج پژوهش حاضردریافت که هدفمندی سوره فرقان براساس تفسیرالمیزان این حقیقت است که دعوت رسول خدا (ص) دعوتی حقه، و ناشی از رسالتی از جانب خداوند متعال، و کتابینازل شده از ناحیه او بوده است. خداوند در این سوره چندین نوبت ایرادها، بهانه های کفارو مشرکین بر پیامبر و همچنین بر نازل بودن کتابش از جانب خدا را دفع نموده و پاسخ داده است. البته معارف سوره فرقان، بالحن انذاروتخویف است نه تبشیر و تشویق. تببین و بررسی «دعوت پیامبر اسلام (ص)» در سراسر سوره فرقان جریان داشتهاست. سوره فرقان در تفسیرالمیزان به شش بخش تقسیم شده و علاوه بر آن تناسب آیات درون بخشی وهم چنینبین بخشی درسراسرسوره فرقان درترسیم سیمای «دعوت پیامبراسلام (ص)» نیزگزارش شده است. تلازم قرآن ورسالت (ص) درجای جای سوره فرقان مورد تاکید قرارگرفته است. مدل ارتباطات هولستی (شامل شش عنصرتحلیلپیام) به عنوان بنیان نظری پژوهش، سعی در شناخت و تبیین ابعاد گوناگون دعوت پیامبراسلام (ص) در سوره فرقانداشته و نتایج پژوهش شواهد آیات متعدد و فراوان سوره فرقان مبنی بر تائید مدل مذکور را نشان داده است. علاوه برآن، پژوهش دریافت که اولین آیه سوره، پنج عنصردعوت پیامبراسلام (ص) شامل 1) پیام ده (خداوند متعال)، 2)چیستی پیام (قرآن کریم یافرقان)، 3) پیام رسان (پیامبراسلام (ص))، 4) پیام گیر (جهانیان) و5) هدف پیام ( انذاردادن) راشناسایی کرده است. گذشته از آن، پژوهش آیات متعددی را شمارش نموده که حاکی ازمعرفی نسبت بین قرآن ومخاطبان آن (کفار ومومنان) (پاسخ به سوال پنجم مدل ارتباطات) بوده است.

علامه طباطبایی، تفسیرالمیزان، دعوت اسلامی پیامبر، سوره فرقان، تفسیرموضوعی سوره ای