کمال نبی اللهی - دانشجوی کارشناسی ارشد خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه علوم کشاور
فرهاد خرمالی - استادیار گروه خاکشناسی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
کامبیز بازرگان - استادیار خاکشناسی، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات خاک و آب تهران

کانیهای رسی با خصوصیات ویژه خود منشا و محل تبادلات یونی با گیاه می باشند و منبع ذخیره مواد غذایی خاک بشمار میروند. اطلاع از کانیهای رسی و منشا آنها در تفسیر چگونگی تشکیل و تحول خاکها، و حل پاره ای از مسائل تغذیه ای مانند تثبیت و رهاسازی عناصر مهمی چون پتاسیم کاربرد دارد(2). آزمایشهای متعدد نشان داده اند که گیاهان هر دو صورت پتاسیم تبادلی و غیر تبادلی را از خاک جذب می کنند (4و8). پتاسیم غیر تبادلی که در بین لایه های کانیهای غیر قالب انبساط به دام می افتد، یکی از مهمترین منابع پتاسیم برای رشد گیاهان در بسیاری از خاکهاست (1). آزاد شدن پتاسیم از شکل غیر تبادلی به نوع و مقدار کانیهای حاوی پتاسیم، اندازه ذرات، درجه هوادیدگی کانیها، سطح پتاسیم محلول و پ.هاش خاک بستگی دارد (5). در بین این عوامل کانی شناسی خاک و سطح پتاسیم محلول بیشترین تاثیر را دارند. آزادسازی پتاسیم از ذخیره پتاسیم کانیهای خاک، بوسیله نوع و فرایند هوادیدگی میکا وفلدسپار مشخص می گردد (10). کانیهای اسمکتایت، کلرایت، ایلایت ، کائولینایت، پالیگورسکایت و ورمیکولایت از مهمترین کانیهای رسی خاکهای مناطق خشک و نیمه خشک ایران محسوب می شوند (6). درخاکهای که بشدت هوادیده اند میزان پتاسیم آزاد شده از بخش غیر تبادلی به طور نسبی کم است (9). خاکهای خشک و نیمه خشک ایران عمدتا خاوی مقدار زیادی پتاسیم غیر تبادلی و کانیهای حاوی پتاسیم می باشند.