عبدالمومن حکیمی - دانش پژوه دکتری قرآن و علوم (گرایش مدیریت) جامعه المصطفی العالمیه
امیرعلی لطفی - استادیار جامعه المصطفی العالمیه

موضوع شخصیت از مهم ترین مباحث حوزه انسان شناسی است که در علوم مختلفی همجون روانشناسی، مدیریت و ... جایگاه ویژه ای دارد. بررسی تفاوت نظریه شخصیت در تئوری های غربی و آموزه های قرآن کریم موضوع این مقاله است. بنابراین چارچوب نظری شخصیت برگرفته از دانش های روان شناسی و مدیریت، پشتیبان مباحث مطرح شده در این نوشتار است. کشف تفاوت نظریه شخصیت در تئوری های غربی و آموزه های قرآن کریم میسر است. بررسی این فرضیه منوط به تفسیر موضوعی برون قرآنی است. بدین منظور که تفاوت نظریه شخصیت در تئوری های غربی و آموزه های قرآن کریم به تصویر کشیده شود. بر این اساس، پرسش اصلی این است که نظریه شخصیت در تئوری های غربی با آموزه های قرآن کریم چه تفاوتی دارد؟ یافته های تحقیق نشان می دهد که در آموزه های وحیانی معادل شخصیت «شاکله» به معنای ملکات نفسانی است. شاکله به مثابه ی زیرساخت و علت درونی رفتار انسان در عرصه های مختلف است. از این رو، زمینه های شکل گیری آن، ابعاد درونی (مادی، ماورائی، محیط غیرقابل کنترل) و بیرونی (محیط قابل کنترل و رفتار اختیاری انسان) است. از میان زمینه های یاد شده، ابعاد مادی و ماورائی و نیز محیط غیرقابل کنترل غیراکتسابی، اما بستر آفرین و زمینه ساز و نقش آفرینی آنها به صورت بالقوه و اقتضائی است. محیط قابل کنترل و رفتارهای اختیاری انسان، اکتسابی و سازنده شخصیت بالفعل می باشد که تبیین ، تغییر، تعدیل، کنترل و پیش بینی رفتار وابسته به آنها است. برآیند تعامل ابعاد درونی و بیرونی سه نوع شخصیت مؤمن، منافق و کافر است. در نتیجه توجه به زمینه های ناپیدای شخصیت که بر خلاف علوم رایج، به صورت لطیف و ظریف در آموزه های وحیانی بیان شده است، نوع ژرف نگری بی بدیل در تبیین نظریه شخصیت از منظر قرآن کریم است.

قرآن، شاکله، شخصیت، نظریه شخصیت