ساسان محسن زاده - گروه زیست شناسی دانشگاه شیراز
مهسا فرخ منش - گروه زیست شناسی دانشگاه شیراز

اثرات سیتوتوکسیک و ژنوتوکسیک عصاره و اسانس گیاهان دارویی توسط آزمایش‌های سیتوژنتیک و پارامترهای شاخص میتوزی و ناهنجاری‌های کروموزومی قابل ‌ارزیابی است. ارزیابی اثرات سیتوتوکسیک و ژنوتوکسیک عصاره‌ی آبی بذر عدس عدس‌الملک، برگ پرسیاوشان و میوه‌ی زنیان بر میزان شاخص میتوزی و ناهنجاری‌های کروموزومی سلول‌های مریستمی ریشه‌ی پیاز خوراکی و رشد آن از اهداف این مطالعه بود. بیست گرم از نمونه های آسیاب شده در ارلن‌های جداگانه ریخته شد و 100 میلی‌لیتر آب مقطر به هر یک اضافه گردید. ارلن‌ها توسط فویل آلومینیومی پوشیده شده و به مدت 24 ساعت بر روی شیکر قرار گرفتند. سپس عصاره‌ها صاف و سانتریفیوژ شدند. به منظور تعیین درصد شاخص میتوزی و ناهنجاری‌های کروموزومی سلول‌های مریستمی ریشه‌ی پیاز خوراکی، تعداد 3000 سلول برای هر تیمار شمارش گردید و از طریق تقسیم تعداد سلول های در حال تقسیم یا ناهنجاری‌های کروموزومی بر تعداد کل سلول ها ضرب در 100 محاسبه شد. نتایج نشان دهنده‌ی کاهش معنی‌دار وابسته به غلظت عصاره در شاخص میتوزی و رشد ریشه‌ی پیاز بود. بیشترین و کمترین اثر سیتوتوکسیک به به‌ترتیب مربوط به عصاره‌های برگ پرسیاوشان و بذر عدس‌الملک می‌باشد. عصاره‌های هر سه گیاه ناهنجاری‌های ناهنجاریهای کروموزومی را القا نمود شامل C-میتوز، چسبندگی کروموزومی، جدا شدگی کروموزومی، پل‌کروموزومی و میکرونوکلئوس و همچنین مرگ سلولی در سلول‌های مریستمی ریشه پیاز، عصاره‌ بذر عدس عدسالملک بالاترین میزان ژنوتوکسیک را از خود نشان داد.. آزمون ریشه‌ی پیاز خوراکی یک روش کارآمد برای ارزیابی خواص سیتوتوکسیک و ژنوتوکسیک عصاره‌ی گیاهان دارویی می‌باشد. مصرف گیاهان مطالعه شده باید با احتیاط و در حد مجاز صورت پذیرد.

پیاز, ژنوتوکسیک, سیتوتوکسیک, گیاه دارویی, مریستم