سیدمحمدرضا میرسید - استادیار دانشگاه دامغان

از مهمترین اهداف ادیان الهی تعالی حیات معنوی انسان است. مراد از حیات معنوی، زندگیای است که بر پایه حقایق غیر مادی عالم هستی شکل گرفته و در جهت تکامل قوای روحی انسان ساماندهی شده است و از مهمترین شاخصه های آن؛ ایمان، تعالی، ارتباط، خردمندی ، امید، شادمانی، آرامش، اعمال و رفتار نیک می باشد. از جمله عوامل تأثیرگذار در ایجاد و تعالی این حیات معنوی وجود خلقیات روحی و صفات نفسانی انسان است که در این میان صفت تواضع و فروتنی نقش قابل توجهی دارد. این که این صفت نفسانی و رفتارهای متناسب با آن چه نقش و جایگاهی در تعالی حیات معنوی انسان دارد سوالی است که شایسته پژوهش است. بررسی ها نشان می دهد که تواضع و فروتنی از یک سو بیانگر وجود معنویت در شخص متواضع است و از سوی دیگر عاملی برای تعالی و توسعه دیگر مؤلفه های معنویت تلقی می شود. اهمیت این موضوع بیشتر از این جهت است که تعالی و فزونی معنویات را در صفات و ملکات روحی که اموری درونی و پایدار هستند جستجو می کند. نکته دیگری که بر اهمیت موضوع دلالت دارد بیانات قرآن کریم و سخنان معصومان(ع) در این رابطه است. در این نوشتار با استناد به این نوع آیات و روایات، ضمن توصیف مفهوم و مصادیق تواضع، به نقش آن در تجلی و افزایش توسعه و تعالی مؤلفه های حیات معنوی پرداخته می شود و به تبع آن از صفت مقابل آن یعنی تکبر و خودبرتربینی و نقش آنها در سقوط حیات معنوی نیز سخن به میان خواهد آمد. لازم به ذکر است که در این مجال کارکرد تواضع بر مؤلفه های ایمان، تعالی، ارتباط، خردمندی، امید، شادمانی و آرامش در حیات معنوی انسان مورد بررسی قرار گرفته است.

قرآن، تواضع، حیات معنوی، روایات.