شهلا بختیاری - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه الزهرا (س)،
منیژه قدرتی وایقان - دانشجو دکتری گروه تاریخ دانشگاه الزهرا (س)

واژه جهل در قرآن در 17 سوره و 24 بار در مشتقات اسمی و فعلی به کار رفته است. از بررسی های اولیه میتوان دریافت جوامع بشری از ابتلا به جهل مصون نیستند و هر جامعه ای که در آن شکلی از جهل مشاهده شود صرف نظر از زمان و مکان، جامعه جاهلی محسوب میشود. نوشتار پیشرو بر آن است تا با مراجعه مکرر به متن آیات و به روش نظریه مبنایی1چارمز2به شناسایی مفهوم واژه و دلیل کاربرد آن در قرآن بپردازد. در این روش از دسته های مرتبط داده ها، مفاهیم و سطوح مختلف تجزیه و تحلیل و از تعامل پژوهشگر با داده ها و سوالهای وی درباره داده ها، گونه ای نظریه مبنایی تولید میشود که بازتابنده فرایند گردآوری داده ها و شکل دهی به آنهاست. در این روش کشف یک واقعیت مورد انتظار نیست بلکه در انتها نسخه ای از واقعیت به دست می آید که رهیافتی برای بررسی نظاممند داده ها با هدف تولید فرضیه است. برای رسیدن به این هدف در ابتداس9 و8ر ناظر بر واژه جهل و مشتقات آن شناسایی و آیات حامل آن کدگذاری اولیه شد. با حضور و غیاب مداوم واژه در آیات حامل آن، مفاهیم اولیه استخراج و مقوله بندی گردید. به نظر میرسد گفتمان کاربردی قرآن در ارتباط با واژه جهل گفتمان تربیتی است که سعی در ارتقاء فرهنگ جامعه دارد و در دو جنبه فردی و اجتماعی با برشمردن و تمرکز بر خصوصیات بینشی و روشی جاهلانه، خصوصیات غیرجاهلی در دو حوزه یاد شده برجسته و تاکید میشود.

قرآن، جهل عملی، جهل اعتقادی، نظریه مبنایی، چارمز