جلال کلانتری - دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد
حامد حکمت آرا - دانش آموخته کارشناسی ارشد مطالعات منطقه ای، دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه

اقدامات آبی ترکیه در بالادست حوضه آبریز ارس، این حوضه را نیز در آینده ای نه چندان دور آبستن تنش آبی میان کشورهای واقع در حوضه خواهد ساخت. ابرپروژه در دست اجرای ترکیه در حوضه ارس، پروژه آناتولی شرقی موسوم به داپ است که با تکمیل آن، جمهوری اسلامی ایران را نیز به صورت مستقیم تحت تاثیر کاهش آورد آب قرار خواهد داد. سد کاراکورت که اخیراً تکمیل و آماده آبگیری گردید، از جمله سدهای پروژه مذکور است که حسب اعلام مسئولان ترکیه، علاوه بر استفاده نیروگاهی برق آبی، شکوفایی اقتصادی بالادست حوضه و بهره برداری از بزرگ ترین حوزه آبخیزداری ترکیه نیز از دیگر اهداف مهم این کشور در اجرای پروژه مذکور است. کاهش آورد آب از حوضه آبریز رودخانه ارس، علاوه بر تأثیر بر آب شرب، از حاصلخیزی زمین های کشاورزی زمین های مسطح ساحلی رودخانه در کشورهای ایران و جمهوری آذربایجان کشورهای پایین دست این حوضه نیز خواهد کاست که تهدید امنیت غذایی و شکل گیری پدیده مهاجرت، از جمله چالش های قابل پیش بینی در حوضه رود ارس خواهد بود که حداقل سه استان اردبیل و آذربایجان های شرقی و غربی از آن متأثر خواهند شد. پرسش اصلی مقاله حاضر این است که با توجه به اقدامات یک جانبه هیدروپلیتیکی ترکیه در زمینه سدسازی در حوضه ارس، از چه طریقی می توان جلوی تضییع حقوق آبی دیگر کشورهای مشترک در این حوضه را گرفت؟ در این زمینه به نظر می رسد حرکت در جهت شک لگیری راهبرد دیپلماسی آب با حضور چهار کشور ترکیه، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و ایران می تواند راهگشا باشد. موفقیت راهبرد دیپلماسی آب به نوبه خود نیازمند شکل گیری یک نگاه سیستمی به منابع آب، با درنظرداشت توسعه پایدار در حوضه ارس است که ارتباطات تنگاتنگی میان کمبود آب، امنیت غذایی، انرژی و امنیت محیط زیستی از طریق حفظ پایداری اکوسیستم منطقه ایجاد نماید.

ارس، پروژه آناتولی شرقی، ترکیه، سد کاراکورت، هیدروپلیتیک