محمد مطلبی - استادیار دانشگاه شهید باهنر کرمان
فاطمه شیبانی فرد - کارشناس ارشد فرهنگ و زبان های باستانی

؛ «دادستان مینوی خرد» یکی از متن های فارسی میانۀ زردشتی است. موضوع آن، پرسش های شخصیتی تخیلی به نام «دانا» از شخصیت تخیلی دیگری به نام «مینوی خرد» یا روح خرد، و پاسخ های اوست. این متن، به سبب در برداشتن اندرز و حکم، یکی از اندرزنامه های پهلوی به شمار می رود. علاوه بر این، مطالب اساطیری و گیهان شناختی فراوانی نیز در آن دیده می شود. تألیف آن را به دورۀ ساسانیان و احتمالاً زمان خسرو انوشیروان نسبت داده اند. از نظر مالطعات زبانی بویژه موضوع واژه سازی، در زبان های ایرانی میانه نیز این متن حائز اهمیت است. در فارسی میانه، واژه از نظر ساخت اشتقاقی بر چهار نوع است: بسیط (ساده)، مشتق، مرکب و عبارت. هر یک از این انواع، خود دارای گونه های مختلف است که به روش های مختلف ساخته می شود؛ به ویژه واژه های مشتق، براساس پیشوندها و پسوندهای مختلف، و واژه های مرکب، براساس نوع دستوری هر یک از دو جزء ترکیب، تنوع و گوناگونی بسیاری دارند. در این پژوهش که بررسی واژه سازی در این متن است تنها اسم ها و صفت های بسیط و مشتق از نظر ساخت اشتقاقی مورد نظر بوده اند؛ واژه های بسیط براساس منشأ، به سه دسته و واژه های مشتق براساس نوع وند اشتقاقی به دو دسته تقسیم بندی شده اند. در هر یک از تقسیمات، شیوه ها و الگوهای مختلف ساخت واژه استخراج و با ذکر نمونه هایی ارائه شده است. در پایان، ویژگی های خاص این متن شامل الگوهای کمیاب و خاص، و وندهای کم بسامد و نازایا جمع بندی و ارائه شده است.

مینوی خرد، فارسی میانۀ زردشتی، ساخت اشتقاقی واژه، اسم و صفت، بسیط مشتق، وندهای اشتقاقی