عباس آذرانداز - دکترای فرهنگ و زبان های باستان

مانی به دلیل بینش گنوسی و عرفانی خود، اهمتی زیاد برای خرد قائل بود. آیین مانوی مانند همۀ مکاتب عرفانی بر این اندیشه مبتنی بود که جان انسان گوهری ایزدی دارد که در زندان ماده گرفتار شده است. باید همۀ نیرو را به کار گرفت و آن را از این اسارت نجات داد و به وطن اصلی بازگرداند. خرد و آگاهی، مهم ترین تکیه گاه جان انسان در فرایند دشوار نجات و رستگاری است. جان، نوری است که اهریمن از جهان روشنی دزدیده و با خلق انسان و تعبیۀ آن را در تن انسان کوشیده است که امکان بازگرداندن آن را برای نیروهای روشنی ناممکن سازد. جان نیز فراموش کرده است که وطن او نه ایمن مغاک اهریمنی که جای دیگری است. به همین سبب، ایزدان مهمی چون خردیشهر یزد و بهمن بزرگ و فرشتۀ روشنی از قلمرو نور به یاری انسان شتافتند. آنها با سلاح خرد، گوهر انسان را به یادآوری کردند و از طریق پیامبران، این خویشکاری را تداوم بخشیدند. مانی نیز که داعیۀ نجات بشریت را داشت، با پی ریزی یک دستگاه منسجن دینی به نام گزیدگان، که به زعم مانویان با سرکوب هوس های خود رعایت اصول اخلاقی شدید، نشان الوهیت می یافتند، تلاش کرد مسیر آگاهی انسان و نجات او را تا به فرشگرد ادامه دهد. سرودهای بسیاری از ماویان به زبان های مختلف باقی مانده که در وصف خرد، ایزدان آگاهی بخشش و گزیدگان بخرد است، که این امر بیانگرد جایگاه بلند خرد با مفهوم عرفانی آن، در آیین مانی است.

آیین مانوی، خرد، جان، خردیشهر یزد، بهمن بزرگ، گزیدگان، عرفان