بهزاد بهلولی - کارشناس ارشد باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی تهران، مرکزی
محمود طاووسی - استاد فرهنگ و هنر و زبان های باستانی ایران دانشگاه تربیت مدرس

عرفان از پایه های اساسی جهان بینی اسلامی است که در جهات مختلف زندگانی بشری نمود یافته است. از جمله مباحثی که عرفان و تصوف، پیوند عمیقی با آن داشته هنر اسلامی است. از مهمترین شاخه های هنر اسلامی، معماری اسلامی است که توانایی جلوه دهی عرفان و تصوف را به نحو عالی داشته است. در هنر معماری اسلامی، ابتدا مساجد که تعداد آنها به کثرت در میان سرزمین های اسلامی دیده می شود و سپس بناهای آؤامگاهی توانسته اند عرفان و تصوف را که ریشه در عقاید راسخ و باورهای دینی مسلمانان دار به منصۀ ظهور برسانند. بناهای آؤامگاهی بزرگان دینی و شیوخ و سادات بزرگ که پیشگامان عرفان و تصوف در عصر خود بوده اند، به وسیلۀ مریدان و طرفداران خود که از حاکمان و یا عامۀ مردم بوده اند ساخته شده است. در ساختار این بناها از اشکال عناصر اصلی حیات بشری الهام گرفته شده و در تزیینات آنها از متون قرآنی و احادیث با خطوط اسلامی استفاده شده که همین موجب فراهم آوردن فضای معنوی و عرفانی در آن ها شده است. در این نوشتار، زمینه های عرفان و تصوف در دارالارشاد اردبیل و شخصیت عرفانی شیخ امین الدین جبراییل و کشف تأثیر و تأثرات عرفان و حکمت اسلامی در ساختار معماری و عناصر جنبی آؤامگاه این عارف و نیز اشاعه تشیع و عرفان و تصوف مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است؛ لذا در این مقاله سوال این است که در این راستا بقعه شیخ امین الدین تا چه حد در تجلی عرفان و تصوف اسلامی مزان خود و پس از آن مدخلیت داشته است؟ روش تحقیق در این نوشته تحلیلی تاریخی، اسنادی و میدانی و ابزار کار، کتابخانه ای است.

عرفان، تصوف، معماری، هنر، اسلامی، شیخ امین الدین جبراییل