متین السادات عرب زاده - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

یکی از دغدغه های بزرگ فلاسفه از دیرباز، یافتن برهانی برای اثبات وجود خداوند بوده است. این در حالی است که برخی ازحکما «معرفت رب» را محال دانسته و اقامه برهان در این باب را جایز نمیدانند چراکه شناخت ذات حقتعالی به طریق عقلی و نقلی محال است. در این میان دو تن از حکمای برجسته حکمت متعالیه، «حکیم ملاصدرا» و «علامه طباطبایی» مسیر متفاوتی را در اثبات وجود حق تعالی می پیمایند و قائل به نظریه امکان شناخت خداوند می شوند و این مهم را با اقامه براهینمتفاوتی اثبات میکنند. «برهان معرفت نفس» یکی از متقن ترین براهین اثبات وجود خداوند است که این دو حکیم هر یک به نوعی به تقریر آن پرداخته اند. برهانی که بهترین راه مشاهده اسرار عالم است. معرفت نفس، سیری انفسی است که در آن، انسان با علم شهودی، خود را می شناسد و با درک حقیقت «خود» که جیزی جز «فقر محض» و وجود رابطی نیست، به مشاهده «قیم و قیوم» خود می رسد. طریق اثبات این برهان ارزشمند بر مبنای هر یک از این دو فیلسوف، با یکدیگر متمایزاست. ملاصدرا بر مبنای اصالت وجود، تشکیک وجود، تجرد نفسانی، حرکت جوهری و اتحاد عقل و عاقل و معقول، این برهانرا اقامه می کند و علامه طباطبایی بر مبنای اصل علیت، نظریه وجود، وحدت شخصی وجود، مسئله تجلی و ظهور حق تعالی برقلب سالک، ظهور مراتب نفس را تبیین می کند و به تقریر برهان معرفت نفس می پردازد. هرچند هدف علامه و ملاصدرا ازتقریر برهان معرفت نفس واحد است اما طریق هر یک در اثبات این مهم متفاوت است. در این نوشتار سعی بر آن است تا بهآراء ابداعی علامه و مسیر متفاوت ایشان در اثبات برهان معرفت نفس بپردازیم.

معرفت نفس، علم حضوری، تجرد، باطن، ظاهر، علامه طباطبایی، ملاصدرا